نوسان و ناامنی؛ وضعیت بازار بورس ایران در پنج ماه آخر سال

رنگ سبز بازار بورس تهران در آستانه آبان و دو هفته پس از آغاز جنگ در اسراییل، آنقدر کم‌رنگ و کم‌رمق بود، که امیدی در دل سهامداران نسبت به آینده بازار زنده نکرد. افزایش ۰.۰۷ درصدی شاخص کل در نخستین روز هفته‌ای که سهامداران همچون دو هفته گذشته بیشتر نظاره‌گر و تماشاچی بازار بودند، بیشتر برای مدیران بازار مایه دلخوشی بود که دست‌کم تابلو و شاخص محبوبشان را، به رنگ سرخ کاهش و ریزش نمی‌دیدند.

***

فراتر از سبز و سرخ‌های کمرنگ این روزهای بازار، آنچه برای تحلیلگران مسجل شده، حال نه‌چندان مساعد بازار است که چشم‌انداز آتی بورس در ماه‌های آینده را مبهم‌تر از همیشه کرده است.

بازاری که حالا بیش از آنکه به تحلیل‌‌های بنیادین در بازار و صورت‌های مالی چشم و گوش بخواباند، اخبار تحولات منطقه را دنبال می‌کند تا ببیند زبانه آتش جنگ، تا کجاها شعله می‌کشد.

بدون شک، مهم‌ترین ریسک آتی بازار، سرنوشت درگیری‌ها در منطقه است، کشیده شدن پای جمهوری اسلامی به درگیری‌ها، هم بازار نفت جهانی را متاثر می‌کند، و هم بر وضعیت بازارهای دارایی در داخل ایران تاثیر خواهد گذاشت که مستقیم و غیرمستقیم، بر وضعیت بازار سرمایه ایران تاثیرگذار خواهد بود.

در دو هفته گذشته، تحولات محسوس قیمتی در بازار آزاد ارز، از‌جمله مهم‌ترین تحولات در بازارهای داخلی در پیوند با تحولات منطقه‌ای بودند، واکنش بازار ساز به افزایش قیمت‌ها، تعدیل نسبی در بازار و تعقیب و گریز اخبار درگیری‌ها بازار ارز را متلاطم کرده است، این تلاطم در بازار موازی با بازار سهام، افق آتی بورس را شکل می‌دهد.

بازار سکه و طلا نیز به‌عنوان دیگر رقیب بازار سرمایه، شاهد تحولاتی مشابه با بازار ارز بوده است، افزایش قیمت جهانی طلا در دو هفته اخیر طبیعی‌ترین واکنش بازار طلا به افزایش ریسک درگیری و جنگ بوده که به‌طور سنتی، پناهگاه سرمایه‌ها در چنین وضعیتی است.

اما تکرار نام جمهوری اسلامی به‌عنوان حامی حماس، یا نقش داشتن در افزایش توانایی‌های تسلیحاتی و فنی این گروه، می‌تواند ریسک دیگری را نیز به اقتصاد ایران تحمیل کند و آن احتمال افزایش سخت‌گیری‌های کاخ سفید به ایران بر سر راه فروش نفت، یا بازگرداندن درآمدهای ناشی از صادرات و فروش نفت و فرآورده در ماه‌های آتی است.

در عین حال، فرسایشی شدن درگیری‌ها بدون گسترش دامنه آن به دیگر کشورها و گروه‌های شبه‌نظامی، می‌تواند اثر روانی منفی بر بازارها را تعدیل کند. اما این نیروهای منفی موثر بر بازار، در تقابل با تلاش‌ها و نیروهایی هستند که چشم‌اندازی امیدوارانه برای بورس ترسیم می‌کنند، انتشار خبرهای حمایتی همچون تزریق ۱۵۰۰ میلیارد تومان به صندوق تثبیت طی روزهای اخیر، از‌جمله این عوامل و نیروها هستند که برخلاف عوامل پیش گفته، این اطمینان و امید را برای سهامداران ایجاد می‌کنند که بازار همچنان تحت حمایت مدیران قرار دارد.

در عین حال، انتشار صورت‌های مالی ۶ ماهه شماری از شرکت‌ها در پایان تابستان و قرار گرفتن قیمت شمار قابل توجهی از سهام شرکت‌ها در محدوده‌ ارزندگی، از‌جمله دیگر عوامل و نیروهای مثبت فعال در بازار به حساب می‌آیند.

صرف‌نظر از ریسک‌های برون‌مرزی، تنش در منطقه و لاینحل باقی ماندن گره پرونده هسته‌ای ایران، موضوع تحریم‌ها و مساله مبادلات بانکی و ریسک‌های ناشی از اختلافات در سیاست‌گذاری داخلی نیز، هر‌ازگاهی همچنان به سد راه حرکت بورس بدل می‌شوند. 

چندین هفته در نیمه نخست سال در کشاکش تعیین قیمت گاز خوراک و سوخت صنایع گذشت.

بازار رها نشده از آن بلاتکلیفی، گرفتار اختلاف‌نظر بر سر تداوم عرضه خودرو در بورس کالا، یا شیوه قیمت‌گذاری در سازوکار شورای رقابت شد، اما حتی این مورد هم آخرین اختلاف‌نظر موثر بر بازار سهام در بین سیاستگذاران نبود.

تلاش وزارت راه‌و‌شهرسازی و شماری دیگر از سیاست‌گذاران برای بیرون کشیدن سیمان و فولاد از بورس کالا نیز، چالش دیگری بود که به موج بی‌اعتمادی به بازار دامن زد و کماکان سایه این اختلاف‌نظر از سر بازار کم نشده است.

در عین حال، هیچ تضمینی وجود ندارد که چنین اختلاف‌نظرها و گروکشی‌هایی در ماه‌های باقی‌مانده از سال، باز تکرار نشود، گوشه‌چشم دولتمردان به کنترل تورم از مسیر قیمت‌گذاری دستوری در صنایع مختلف، از‌جمله این چالش‌های بی‌پایان بازار به حساب می‌آیند.

عامل دیگری که بورسی‌ها را از آینده نگران می‌کند، فشار دولت برای فروش اوراق یا دیگر شیوه‌های تامین مالی در ماه‌های انتهایی سال است که به‌طور مستقیم، بر عملکرد بورس اثرگذار خواهند بود.

در این بین شاید مهم‌ترین نگرانی در میان تحلیلگران بورس، تنزل چشمگیر ارزش معاملات، به‌ویژه معاملات خرد در بازار است که به پایین‌ترین حد در ۱۰ ماه گذشته رسیده است، ماندگار شدن ارزش معاملات خرد در کانال ۳ هزار میلیارد تومان و تداوم خروج سرمایه‌های حقیقی از بازار سهام، نشانه‌هایی آشکار از بی‌اعتمادی و پابرجا ماندن نگرانی‌هایی است که به این سادگی‌ از بازار رخت برنمی‌بندند.

برآیند این نیروهای مخالف جهت، هرچه که باشد، نمی‌تواند در آینده نزدیک منجر به شکل‌گیری روند بهبود معنادار یا مثبت‌های بزرگ و شدید باشد. اگر ریسک‌های بیرونی بر اقتصاد ایران و ازجمله بورس تحمیل نشوند، شاید واقعبینانه‌ترین چشم‌انداز از بازار، روندی آرام و همراه با احتیاط از زورآزمایی عوامل مثبت و منفی باشد.