کمبود دارو؛ بحرانی که در فهرست مسائل ایران وجود نداشت

حدود دوسال است که کمبود دارو در ایران، اعتراض کارشناسان، بیماران و پزشکان را به‌دنبال داشته است. 
در طی این مدت، علی‌رغم وعده‌های دولت برای رفع کمبود دارو، این مشکل نه‌تنها رفع نشده، بلکه ابعاد وسیع‌تر و عمق بیشتری پیدا کرده است، حتی نمایندگان مجلس خطاب به مسوولان دولتی می‌گویند، مردم دیگر دروغ‌های دولت در مورد تامین دارو را باور نمی‌کنند. 

***

دولت می‌گوید هیچ مشکلی نیست

«بهرام عین‌اللهی»،‌ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تیر گذشته اعلام کرد که دولت همه عواملی که موجب کمبود دارو شده بود را رفع کرده است. او همچنین اعلام کرد که اصولا تعداد داروهای کمیاب بسیار کمتر از ۲۰۰ قلم است. حالا بعد از چهار ماه از آن سخنان، نمایندگان مجلس به دولت اعتراض می‌کنند.

«یحیی ابراهیمی»، عضو کمیسیون بهداشت مجلس در این مورد گفت: «بر‌اساس اطلاعاتی که داریم، بیش از ۳۰۰ قلم دارو در داروخانه‌ها کم است، ولی دولت زیر بار نمی‌رود و مدام می‌گوید که همه چیز گل و بلبل است، اما واقعیت امر این‌گونه نیست».

این نماینده مجلس با بیان اینکه باید به مردم صادقانه گفت که اقتصاد مشکل دارد، اضافه کرد: «مشکل این است که مدام دروغ می‌گوییم و انتظار داریم مردم حرف ما را باور کنند. خود دولت می‌فهمد که مردم دروغ‌هایشان را قبول ندارند، ولی باز هم این رویه را ادامه می‌دهد».

خرداد امسال، «جلیل میرمحمدی»، عضو دیگر کمیسیون بهداشت مجلس اعلام کرد که بحران کمبود دارو، به داروهای عمومی هم رسیده است. 

همان روزها،‌ «محمد عبده‌زاده»، رییس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران، به خبرگزاری «تسنیم» گفت که تعداد داروهای کمیاب به بیش از ۲۰۰ قلم رسیده است. مهم‌ترین علت‌های آن هم تامین نشدن به موقع ارز و ریال، نبود قیمت‌گذاری به‌موقع، پرداخت نشدن به‌موقع تسهیلات به شرکت‌های دارویی و مشکلات حواله ارز است.

او البته گفت که مشکلات کمبود دارو قابل پیش‌بینی بود و همه دستگاه‌ها از‌جمله وزارت بهداشت می‌دانستند که در خرداد و تیر، کشور با مشکل کمبود دارو مواجه می‌شود. این در‌حالی‌ست که وزیر بهداشت در تیر، مشکل کمبود دارو را رد کرد و گفت همه مشکلات حل شده است.

با تداوم مشکل کمبود دارو و شیرخشک، «جلیل میرمحمدی میبدی»،‌ از اعضای کمیسیون بهداشت مجلس، از تحقق نیافتن وعده‌های مسوولان دولتی انتقاد کرد. او ۱۲ آبان امسال گفت که کشور ماه‌هاست با کمبود دارو و شیرخشک روبه‌روست و این مشکل علی‌رعم وعده‌های مسوولان، رفع نشده است. 

او هم از اظهارات دروغ مسوولان دولتی انتقاد کرد و گفت: «اینکه مسوولان مربوطه بگویند وضعیت دارو و شیرخشک مطلوب است در‌حالی‌که مردم در مراجعه به داروخانه ها چنین چیزی را مشاهده نمی‌کنند، این اظهارات قانع‌کننده نیست».

 

حتی استامینوفن و شربت سرماخوردگی هم کمیاب است

اگرچه برخی از نمایندگان تنها به موارد معدودی از داروهای کمیاب و شیرخشک اشاره کرده‌اند، اما یک تحقیق که اواخر مهر سال گذشته از سوی یکی از پزشکان انجام و در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، نشان داد که حتی ساده‌ترین و دم‌دستی‌ترین داروها که برای بیماری‌های عمومی چون سرماخوردگی استفاده می‌شوند هم، کمیاب شده‌اند.

در این فهرست آمده بود که تمام شربت‌های آنتی‌بیوتیک، تمام سرم‌ها، اسپری و قطره سدیم کلراید و شربت استامینوفن کمیاب شده‌اند.

در ادامه فهرست اقلام کمیاب، به شربت ایبوپروفن، آمپول بتامتازون و آمپول بیروکسیکام، تمام داروهای بیهوشی، تمام آمپول‌ها از هیوسین و دیسیکلومین گرفته تا پنی‌سیلین‌ها، شربت‌های سرماخوردگی ازجمله آموکسی‌سیلین و اکسپکتورانت و استامینوفن و …، بسیاری از قطره‌ها و اسپری‌ها و غیره، اشاره شده بود. 

مشاهدات مردم و سخنان نمایندگان مجلس نشان می‌دهد که کمبود این داروها، امسال نیز ادامه دارد.

 

کمبود دارو؛ از سیاست‌گذاری دولت، تا عرضه مافیایی 

برخی از مسوولان مشکل اصلی کمبود دارو را به تحریم مربوط می‌دانند، اما از‌میان سخنان کارشناسان داخل ایران می‌توان دریافت که عمده مشکلات، ریشه در سیاست‌گذاری غلط دولت و شیوه اداره بازار دارد. 

یکی از پزشکان در ایران در گفت‌و‌گو با ایران‌وایر گفت که تحریم کشورهای غربی ممکن گاهی مشکلاتی بر سر خرید دارو ایجاد کند، اما مشکل اصلی نیست. به گفته او، مشکل اصلی به اختصاص پیدا نکردن ارز برمی‌گردد.

این پزشک توضیح داد که بسیاری از کارخانه‌های داروسازی در ایران مواد اولیه و خام خود را از کشورهای غربی یا کشورهایی مثل هندوستان وارد می‌کنند، وقتی این کارخانه ها ارز دریافت نکنند، امکان تولید هم نخواهند داشت و حتی داروهایی که در جهان آن‌ها را به نام ایران می‌شناسند، در نبود ارز و مواد اولیه، دیگر تولید نمی‌شوند. 

علت دیگر کمبود دارو، نحوه توزیع آن در کشور است. 

یک پزشک داخل ایران به ایران‌وایر توضیح داده که «یک سیستم مافیایی آلوده به رانت در کشور ایجاد شده است. اگر الان بخواهید دارویی را که مربوط به یک بیماری خاص است به قیمت مناسب از داروخانه تهیه کنید، پیدا نمی‌کنید و مجبور هستید در بازار سیاه به قیمت گران تهیه کنید. سیستم دارویی کشور بازار در بازار شده است، یعنی یک بازار دارویی در بازار دارو تشکیل شده است که این‌ها دامنه مشکلات را بزرگتر و شدت مشکلات را بیشتر کرده است».

این پزشک اضافه کرد که کافیست برای لمس آثار این کمبود دارو، یک روز صبح به بیمارستان  و داروخانه هلال احمر سر زد و اتفاقات فاجعه‌آمیز را به‌چشم خود دید. 

به گفته او، مثلا بستگان بیمار حدود ۲ هزار کیلومتر راه را از جنوب کشور طی کرده و آمده است برای تهیه یک داروی خاص، ولی چون سهمیه‌بندی شده و سهمیه‌بندی هم رعایت نمی‌شود، مجبور است به بازار دوم، یعنی بازار سیاه و غیررسمی مراجعه کند و دارو را به قیمت بسیار گران‌تر تهیه کند. 

در این بخش، اتفاقات بسیار ناگواری رخ می‌دهد، چون بسیاری از داروهای آن‌ها تاریخ گذشته هستند و پیامدهای مرگبار دارند.

این پزشک معتقد است که بخشی از این مافیای دارو، به سیستم قدرت وصل است و سیستم قدرت از بودن این مافیاها سود می‌برد، چون بازار دارو یکی از پرسودترین بازارها است. 

 

دولت هشدارها را نادیده گرفت

به‌جز مسوولان صنفی، نمایندگان مجلس هم پیش‌بینی کرده بودند که وضعیت دارو در ایران نه‌تنها در سال ۱۴۰۲ بهتر نمی‌شود، بلکه مشکل کمبود دارو عمیق‌تر خواهد شد. هشدارها از زمانی آغاز شد که دولت علاوه‌بر حذف ارز ترجیحی دارو، بودجه‌ای در حدود ۶۹ هزار میلیارد تومان برای تامین دارو و تجهیزات پزشکی درنظر گرفت که «۳۵ هزار میلیارد تومان کمتر از بودجه مورد نیاز کشور» بود.

همین اقدام ابراز تاسف نمایندگانی چون «فاطمه محمد بیگی»، عضو کمیسیون بهداشت مجلس را در پی داشت. درست همان روزهایی که وزیر بهداشت کمبود دارو را کتمان می‌کرد، خبرگزاری «مهر» در گزارشی مفصل، از کمبود ۲۰۰ قلم دارو در کشور خبر داد. 

حالا البته دولت به مشکل کمبود نقدینگی و بودجه برای تامین پول و ارز مورد نیاز برای تامین دارو و شیرخشک پی برده و درخواست بودجه متمم کرده، اما تا وقتی رویکرد دولت نسبت به اداره کشور، به‌خصوص در بخش دارو تغییر نکند، به‌نظر نمی‌رسد تغییر چندانی در وضعیت کمبود دارو ایجاد شود. 

چند هفته پیش، «ابراهیم رئیسی» در همایش ملی نخبگان در پاسخ به افرادی که فرزندانشان بیماری‌های خاص داشته و به کمبود دارو انتقاد داشتند گفت: «اولا عمر دست خداست. دوما از کجا معلوم ما نتوانیم داروهای مورد نیاز را خودمان بسازیم».

سخنانی که انتقاد تند و طعنه‌ تعدادی از کاربران و روزنامه نگاران را به‌دنبال داشت. از‌جمله یکی از کاربران که یادآوری کرد آخرین باری که حکومت سعی کرد دارو (واکسن کووید) بسازد، هزاران نفر بر‌اثر کرونا جان باختند و دست آخر هم دولت مجبور به واردات شد.

حالا کمبود دارو، به‌عنوان بحرانی که تا چند سال پیش در ایران وجود نداشت، به‌دلیل سیاست‌های حکومت به مجموعه مشکلات کشور اضافه شده، اما مقام‌های دولتی، نه‌تنها آن را به رسمیت نمی‌شناسند، بلکه منکر وجود بحران می‌شوند. 

موقعیتی که در آن وجود بحران قبول نشده باشد، دشوار بتوان تصور کرد که مقام‌ها، انگیزه‌ای برای پیدا کردن راه‌حل پایدار برای آن داشته باشند.