آیا بازنده‌های همیشگی را می‌توان «نسل طلایی» فوتبال ایران نامید؟

«علی‌رضا بیرانوند» می‌گوید که بازیکنان کنونی تیم ملی ، «نسل طلایی فوتبال ایران» هستند. آیا نسلی که هرگز دستش به هیچ جام و افتخاری نرسید، لژیونرهایش رنگ فینال لیگ قهرمانان اروپا و مهاجمانش مقام آقای گلی جام ملت‌های آسیا را ندیده‌اند، بهترین مهاجمش تاکنون دروازه ژاپن و عربستان و کره و استرالیا را باز نکرده، هرگز میان حتی گزینه‌های بهترین بازیکن سال آسیا قرار نگرفته‌اند و تنها مقابل قدرت سیاسی و نظامی در جمهوری اسلامی کرنش کرده‌اند، نسل طلایی فوتبال ایران محسوب می‌شوند؟  

***

«علی‌رضا بیرانوند»، دروازه‌بان تیم فوتبال، در بازگشت از قطر و در فرودگاه خمینی مدعی شد که نسل کنونی فوتبال ایران «نسل طلایی» و «بهترین نسل تاریخ» فوتبال ایران است.

صحبت‌های او واکنش برانگیز شد تا جایی که در برخی برنامه‌های صداوسیمای جمهوری اسلامی، مجریان و گزارش‌گرهایی که از این تیم فوتبال، تعاریفی اغراق‌آمیز می‌کردند نیز جملات او را «خام» و «غیرواقعی» دانستند.

در این گزارش می‌پرسیم آیا نسلی که هرگز مقابل تیم‌های ملی عربستان و استرالیا قرار نگرفت، هیچ‌گاه به قهرمانی آسیا نرسید، در دورانی که فیفا سهمیه‌های آسیا برای حضور در جام جهانی را به بالاترین حد رسانده بود به این رقابت‌ها رسیدند، سنگین‌ترین شکست تاریخ فوتبال ایران در ادوار جام جهانی را با شکست ۶ گله مقابل انگلیس ثبت کردند، بازیکنانش هرگز به عنوان گزینه «مرد سال آسیا» هم مطرح نشدند، هیچ‌گاه در هیچ باشگاه سطح اول فوتبال اروپا حضور نداشتند و طعم فینال لیگ قهرمانان اروپا را هم نچشیدند، نسلی که بیشترین و بهترین امکانات را داشتند و دردانه حکومت شدند، بهترین نسل تاریخ فوتبال ایران هستند؟

از نسل طلایی فوتبال ایران چه می‌دانیم؟

نسلی که جامعه کنونی ایران از آن با بیشترین احترام یاد می‌کند، نسل سال‌های ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۸ میلادی است؛ تیمی که «محمد مایلی‌کهن» ساخت و بعد از «والدیر ویرا»، «تومیسلاو ایویچ» و «جلال طالبی» به مرحوم «منصور پورحیدری» رسید.

اما این نسل، با همه احترامی که می‌توان برایش از نظر شخصیت و رفتار بازیکنان و مقام‌ها و نتایج کسب شده قایل شد، قطعا شایسته عنوان «نسل طلایی تاریخ فوتبال ایران» نیست.

فوتبال ایران، با آن‌چه نسلی که از سال ۱۹۶۸ میلادی در حافظه فوتبال آسیا و جهان ثبت کردند، هویت پیدا کرد. اگر امروز، میان فوتبال ایران با فوتبال عراق یا چین و امارات یا کویت فاصله‌ای وجود دارد، به واسطه شناسنامه‌ای است که در همان سال‌ها و توسط همان نسل برای فوتبال ملی ایران صادر شد.

تیم ملی ایران حد فاصل سال‌های ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۸ به هر‌آن‌چه به‌عنوان «افتخار» در فوتبال آسیا تعریف شده بود، رسید.

نخستین بار، جام قهرمانی فوتبال آسیا، همان جامی که بیش از نیم قرن است برای ایران آرزو شده، سال ۱۹۶۸ بالای سر بازیکنان تیم ملی ایران رفت؛ جام ملت‌های آسیا به میزبانی ایران.

پس از آن تیم ملی دو بار پیاپی در سال‌های ۱۹۷۲ به میزبانی اسراییل و ۱۹۷۶ بار دیگر به میزبانی ایران، به قهرمانی این رقابت‌ها دست یافت. تاکنون هیچ تیم ملی موفق نشده سه بار پیاپی در این رقابت‌ها به مقام قهرمانی دست یابد.

پیش از آغاز سلطنت تیم ملی فوتبال ایران بر آسیا، ایران طعم راه‌یافتن به رقابت‌های المپیک را چشیده بود.

ابتدا تیم ملی ایران موفق شد به مسابقات المپیک «۱۹۶۴ توکیو» و پس از آن به رقابت‌های «۱۹۷۲ مونیخ» و در نهایت به المپیک «۱۹۷۶ مونترال» راه یافت. به یاد داشته باشیم که فقط یک تیم فوتبال از آسیا مجوز حضور در این بازی‌ها را به دست می‌آورد و البته تیم‌های ملی در این مسابقات شرکت می‌کردند، نه تیم‌های زیر ۲۳ سال یا امید.

نسل طلایی ایران در دورانی که فقط یک تیم از آسیا، مجوز حضور در جام جهانی ۱۶ تیمی را به دست می‌آورد، سال ۱۹۷۸ به جام جهانی آرژانتین راه پیدا می‌کند.

راه‌یابی به جام جهانی ۱۶ تیمی به عنوان تنها نماینده آسیا

برای این‌که به درک بهتری از مسیر راه‌یافتن تیم ملی ایران به جام جهانی ۱۹۷۸ برسیم، بهتر است مسیری که تیم ملی در بازی‌های انتخابی این جام طی کرد را بررسی کنیم.

تیم ملی ایران ابتدا از گروهی با حضور عربستان، عراق و سوریه به عنوان صدرنشین صعود کرد. پس از آن در گروهی با حضور استرالیا، کره جنوبی، کویت و هنگ کنگ با ۶ پیروزی و ۲ تساوی به عنوان صدرنشین راهی جام جهانی شد.

علی‌رضا بیرانوند در حالی نسل کنونی را نسل طلایی می‌نامد که تاکنون حتی یک بار مقابل مهاجمان تیم ملی عربستان و استرالیا قرار نگرفته است.

از نسلی که به تمام افتخارات ممکن در فوتبال ایران رسید می‌توان به شاهکارهایی مانند «ناصر حجازی»، «آندرانیک اسکندریان»، «همایون بهزادی»، «عفور جهانی»، «پرویز قلیچ‌خانی»، «ایرج دانایی‌فرد» و «ناصر نورایی» اشاره کرد.

سه قهرمانی جام ملت‌های آسیا، یک دوره قهرمانی بازی‌های آسیایی، سه راه‌یابی به رقابت‌های المپیک و یک راه‌یابی به جام جهانی فوتبال (زمانی که با ۱۶ تیم برگزار می‌شد) شاهکار تیمی بود که احتمالا تا ابد نسل طلایی فوتبال ایران باقی می‌ماند.

نسل محترم فوتبال ایران، نسل ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۹  

نسلی که حد فاصل ابتدای ۱۹۹۶ تا پایان ۱۹۹۸ در فوتبال ایران درخشید، هرگز از یاد فوتبال ایران نخواهد رفت. برای بسیاری از فوتبال‌دوستان در عصر کنونی، این تیم معنی هویت بخشیدن دوباره به فوتبال ملی را داشت. تیمی که کره‌جنوبی را در جام ملت‌های آسیا با نتیجه ۶ بر ۲ شکست داد و بهترین عربستان تاریخ را ۳ بر صفر مغلوب کرد.

محمد مایلی‌کهن در تلاش برای تغییر نسل فوتبال ایران از آغاز جام ملت‌های آسیا تا پایان انتخابی جام جهانی، در کنار نام‌هایی مانند «احمدرضا عابدزاده»، «علی دایی»، «محمد خاکپور» و «خداداد عزیزی»، به نسلی جدید میدان داد؛ «مهدی مهدوی‌کیا» در ۱۹ سالگی در جام ملت‌های آسیا مقابل عراق بازی کرد. داریوش یزدانی در ۱۸ سالگی، مرحوم «مهرداد میناوند» و «علی موسوی» در ۲۱ سالگی برای تیم ملی به زمین رفتند. «فرهاد مجیدی» ۲۱ ساله را نخستین‌بار زمانی که در تیم بهمن بازی می‌کرد، محمد مایلی‌کهن برای انتخابی جام جهانی ۱۹۹۸ به تیم ملی فراخواند.

در اواخر همین سال «منصور پورحیدری» از «علی کریمی» هم به تیم ملی دعوت کرد.

این تیم از سال ۱۹۹۶ تا سال ۱۹۹۹ به افتخاراتی همچون شکستن طلسم راه‌یابی به جام جهانی پس از ۲۰ سال، کسب اولین پیروزی تاریخ فوتبال ایران در ادوار جام جهانی مقابل آمریکا، نمایش تحسین برانگیز مقابل یوگسلاوی، مقام سوم جام ملت‌های آسیا و قهرمانی بازی‌های آسیایی تایلند دست یافت.

از دل همین نسل و نسلی که در پی آن ساخته شد، علی دایی، «وحید هاشمیان» و علی کریمی در «بایرن‌مونیخ» بازی کردند، قهرمان «بوندسلیگا» شدند و حتی علی دایی تا فینال لیگ قهرمانان اروپا با این تیم پیش رفت. مهدی مهدوی‌کیا به بازوبند کاپیتانی هامبورگ رسید و یکی از یازده بازیکن قرن هامبورگ شد.

علی دایی، خداداد عزیزی و علی کریمی عنوان «مرد سال فوتبال آسیا» را به دست آوردند و مهدی مهدوی‌کیا عنوان بهترین جوان سال آسیا. عناوینی که نسل کنونی فوتبال ایران حتی به آن نزدیک هم نشده‌اند. 

نسل بی‌حاصل و مدعی

نسل طلایی مورد نظر علی‌رضا بیرانوند، تیمی است که از انتخابی جام جهانی ۲۰۱۸ شکل گرفت و تا امروز، بدون توجه به بازیکنان جدید یا جوانی که در لیگ ایران درخشیده‌اند، تیم ملی را در ید قدرت خود دارد.

آمار نشان می‌دهد که این تیم نه تنها از سال ۲۰۱۷ که از سال ۲۰۱۲ تاکنون با تیم‌ ملی عربستان و از سال ۱۹۹۷ تاکنون با تیم ملی استرالیا روبرو نشده است. از سال ۲۰۱۶ تاکنون تیم ملی ایران دو بار مقابل ژاپن قرار گرفته که یک بار در جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۹ با نتیجه ۳ بر صفر مغلوب شده و یک بار در جام ملت‌های ۲۰۲۳ با نتیجه ۲ بر یک به پیروزی رسیده است.

 از سال ۲۰۱۷ تاکنون نیز ۵ بار با کره جنوبی دیدار کرده‌اند که یک پیروزی یک بر صفر (سال ۲۰۱۸) یک شکست ۲ بر صفر (۲۰۲۲) و سه تساوی دستاوردشان بوده است.

بهترین و شاخص‌ترین گل‌زن این تیم یعنی «مهدی طارمی»، تاکنون مقابل عربستان، کره‌جنوبی، ژاپن و استرالیا موفق به گل‌زنی نشده است. او هرگز مانند علی دایی، «حسین کلانی»، «همایون بهزادی»، ناصر نورآیی و «غلامحسین مظلومی» موفق به کسب عنوان بهترین گل‌زن آسیا در هیچ تورنمنتی نشد. ایران تا پیش از این نسل، بارها به قهرمانی آسیا و عنوان بهترین گل‌زن آسیا دست یافته بود.

علی‌رضا بیرانوند درحالی می‌گوید که «در دوره آینده رقابت‌های جام جهانی قطعا از گروه‌مان صعود می‌کنیم» که بخش مهمی از حقیقت را از مردم پنهان می‌کند. او به مردم این اطلاعات را نمی‌دهد که در دوره آینده جام جهانی ۲۰۲۶ مسابقات با حضور ۴۸ تیم برگزار می‌شود و تیم‌ها در ۱۲ گروه ۴ تیمی تقسیم خواهند شد. دو تیم برتر هر گروه و هشت تیم برتر رتبه سوم به دور جدید یک‌شانزدهم نهایی صعود می‌کنند. در حقیقت صعود نکردن تیم‌ها در جام جهانی آینده، دشوارتر از صعود کردن‌شان خواهد بود.

مفهوم «نسل طلایی»، مانند بسیاری از عبارت‌هایی که زیر سایه جمهوری اسلامی رنگ باختند، قرار است معنی خود را نیز از دست بدهد. نسلی که شکست می‌خورد، حواله خودرو می‌گیرد و مردم را نکوهش می‌کند.