پنج‌شنبه چهارم آوریل ۲۰۲۴، ۱۶ فروردین ۱۴۰۳، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد با ۲۴ رای موافق، هشت رای مخالف و ۱۵ رای ممتنع، ضمن تصویب قطع‌نامه‌ای در خصوص وضعیت حقوق بشر در ایران، ماموریت «جاوید رحمان»، گزارش‌گر ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران و هم‌چنین کمیسیون حقیقت‌یاب اعتراضات ۱۴۰۱ را تمدید کرد.
این تمدید ماموریت‌ها در حالی رخ داد که جمهوری اسلامی چندین بار گزارش هیات حقیقت‌یاب را غیرمستند، جانب‌دارانه، سیاسی و فاقد هرگونه مبنای موجه حقوقی خوانده است؛ اگرچه کارشناسان این کمیسیون پس از انتشار متن کامل تحقیقات خود و ارایه آن در صحن شورای حقوق بشر سازمان ملل در شهر ژنو بارها یادآور شدند که جمهوری اسلامی هیچ‌گونه همکاری برای این تحقیقات نکرده است. به گفته این کارشناسان در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»، آن‌ها ۲۱ نامه به جمهوری اسلامی ارسال کرده که هیچ‌کدام از آن‌ها پاسخی نگرفته‌اند. لزوم تمدید ماموریت این کمیسیون و هم‌چنین جاوید رحمان، یکی از مسایلی است که طی ماه‌های گذشته بارها از سوی فعالان حقوق بشر مورد تاکید قرار گرفته است.
کارشناسان چه می‌گویند؟ چه می‌توان کرد؟
***
سودان، ویتنام، اندونزی، اریتره، الجزایر، بوروندی، چین و کوبا کشورهایی هستند که روز ۱۶ فروردین ۱۴۰۳با قطع‌نامه شورای حقوق بشر سازمان ملل در خصوص ایران و تمدید ماموریت‌های گزارش‌گر حقوق بشر و کمیسیون حقیقت‌یاب مخالفت کرده‌اند؛ آن‌هم درست سه هفته پس از آن که جاوید رحمان خبر از افزایش اعدام‌ها در ایران داد و سه کارشناس کمیسیون حقیقت‌یاب اعلام کردند جمهوری اسلامی طی جنبش «زن، زندگی، آزادی» مرتکب جنایت علیه بشریت شده است.
در گزارش ۵۰۰ صفحه‌ای کمیسیون سازمان ملل متحد، با گذری بر تاریخ حکومت جمهوری اسلامی و با اشاره به جنایت‌های این نظام در خصوص فعالان سیاسی طی دهه ۶۰ و کشتار جمعی سال ۱۳۶۷، به اعتراضات دانشجویی سال ۱۳۷۸، جنبش سبز سال ۱۳۸۸ و اعتراضات آبان ۱۳۹۸ نیز پرداخته شده است. این گزارش، نتیجه تحقیقات خود را با دستاوردهایش در بررسی کشته شدن «مهسا (ژینا) امینی» آغاز کرده و سپس به روش‌های سرکوب، از جمله دستگیری، بازداشت معترضان، شرایط بازداشت، دادگاه‌های معترضان و استفاده از اعدام برای معترضان پرداخته است.
قوانین مربوط به «حجاب اجباری»، قوانین تبعیض‌آمیز و خشونت‌بار جمهوری اسلامی علیه زنان در ایران و مسموم‌سازی دانش‌آموزان دختر از جمله دیگر موارد مطرح در این بررسی‌ها هستند.
هیات حقیقت‌یاب در بررسی تمامی این موارد معتقد است که جمهوری اسلامی در سرکوب اعتراضات ۱۴۰۱ مرتکب جنایت علیه بشریت شده است. اما این پایان کار هیات حقیقت‌یاب نیست بلکه همان‌طور که این ماموریت تکمیل شده، فرصتی برای قربانیان جنایت‌های جمهوری اسلامی است تا بتوانند مستندات خود را ثبت کنند و شاهدان و شاکیان جمهوری اسلامی باشند.
ژینا را کشتند به‌خاطر یک تکه پارچه
کمیسیون حقیقت‌یاب در ماموریت خود بر اساس مستندات توانست ثابت کند که مسوول کشته شدن مهسا امینی، جمهوری اسلامی بوده و او نه به مرگ طبیعی و به دلیل بیماری که مورد ادعای جمهوری اسلامی است بلکه «فراقانونی» کشته شده است.
از کارشناسان کمیسیون حقیقت‌یاب درباره چگونگی مواجهه آن‌ها با خبر مهسا امینی پرسیدیم.
«شهین سردارعلی»، اهل پاکستان و از کارشناسان کمیسیون حقیقت‌یاب سازمان ملل در خانه و پشت کامپیوتر مشغول به کار بود که ناگهان با خبر کشته شدن «ژینا» مواجه شد. به گفته خودش، نخستین فکری که به ذهن او خطور کرد، این بود: «زندگی انسان در مقابل یک تکه پارچه چه‌قدر ارزان شده است.»
می‌گوید: «چه‌طور می‌شود زندگی یک آدم را فقط به این دلیل که یک تکه پارچه چقدر از سرش را پوشانده یا نپوشانده است، گرفت؟ من فکر نمی‌کنم که این شوک از بین رفته باشد. هنوز هم دردش را احساس می‌کنم.»
«سارا حسین»، اهل بنگلادش و ریيس این کمیسیون هم وقتی خبر کشته شدن ژینا را شنیده، شوکه شده بود: «کاملا شوکه‌کننده بود. چرا یک جوان، یک جوان ۲۲ ساله که یک زندگی کامل مقابل او است، باید زندگی خود را صرفا به این دلیل که سرش را با یک تکه پارچه نپوشانده است، از دست بدهد؟ این اصلا برای منطقی نیست. این فقط من نبودم که واکنش نشان دادم، فکر می‌کنم مردم در سرتاسر جهان پاسخ دادند.»
این کارشناس به یاد می‌آورد که وقتی از کنار دانشگاهی در بنگلادش رد می‌شده است، تصویر ژینا را بر دیوار در کنار نام او و کلمه «آزادی» دیده بود: «برای همین فکر می‌کنم بسیاری از مردم جهان متاثر شدند.»
«ویویانا کریستیچویچ»، اهل آرژانتین، دیگر کارشناس کمیسیون حقیقت‌یاب به «ایران‌وایر» توضیح می‌دهد: «ما تحقیقات خود را با فراخوانی عمومی برای ارسال اطلاعات آغاز کردیم و بعد با قربانیان و شاهدان مصاحبه کردیم. برای ساختن انبوهی از اسناد که به ما اجازه می‌داد الگوها، حوادث و زیرساخت‌هایی را که ثابت می‌کردند چه اتفاقی برای ژینا افتاده و چه اتفاقاتی در زمینه اعتراضات رخ داده است، هم‌چنین جواب دولت به درخواست مردم برای حقیقت، عدالت و غرامت را تحلیل کردیم.»
این کارشناس در ادامه با یادآوری آن‌چه در سرکوب اعتراضات ۱۴۰۱ توسط جمهوری اسلامی به کار گرفته شده است، به تجاوز گروهی و تجاوز با شی به زنان و دختران اشاره می‌کند: «به عنوان یک زن، شنیدن این چیزها و دانستن این که برای خیلی از زنان و هم‌چنین بعضی از مردها اتفاق افتاده، خیلی وحشتناک است؛ مخصوصا با آگاهی از عواقب بدنی و روحی که این نوع شکنجه‌ها دارند. غلبه بر درد و آسیب دایمی که این شکنجه روی مردم می‌گذارد، سخت است.»
کور کردند؛ شلیک عمدی و سیستماتیک به چشم‌ها
شهین سردارعلی در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» ضمن یادآوری چالش‌های مقابل این هیات، از آسیب‌دیدگان چشمی می‌گوید. این کارشناس از عدم همکاری جمهوری اسلامی در تحقیقات یاد می‌کند اما تاثیرگذارترین بخش تحقیقات برای او، شلیک عمدی و سیستماتیک به چشم‌های معترضان بوده است.
سردارعلی برای «ایران‌وایر» روایت می‌کند که وقتی با پسر جوانی از آسیب‌دیدگان چشمی صحبت می‌کرده، از او پرسیده است چرا به جنبش زن، زندگی، آزادی پیوسته و آن پسر که حالا یک چشم خود را برای همیشه از دست داده است، پاسخ داده بود: «جنبش فقط برای زنان نیست که بروند اعتراض کنند. نفر بعدی ممکن است خواهر، مادر و یا خاله من باشد.»
شهین سردار علی درباره شلیک عمدی به چشم‌های معترضان تاکید می‌کند که هیچ توجیهی برای این اقدام وجود نداشته است.
ویویانا کریستیچویچ در پاسخ به سوال «ایران‌وایر» درباره چگونگی مواجهه با شلیک‌های هدفمند به چشم‌های معترضان می‌گوید: «وقتی شروع به بررسی اسناد و مدارک و حجم عظیم ویدیوها و شواهد کردیم، توانستیم نه تنها استفاده از سلاح‌های کشنده در جواب اعتراضات را ثابت کنیم بلکه مواردی از تیراندازی هدفمند با سلاح کشنده و سلاح‌های غیرکشنده‌ای را که برای ایجاد جراحات پایدار استفاده شده بود، ثابت کردیم. چشم بعضی افراد را از فاصله خیلی نزدیک هدف قرار داده بودند و چشم قربانیان ترکیده بود.»
اما آن‌چه طی تحقیقات در ذهن این کارشناس هک شده، گروگان‌گیری پیکرهای کشته‌های این اعتراضات توسط جمهوری اسلامی است. ویویانا کریستیچویچ این اقدام جمهوری اسلامی را «بی‌رحمی عمیقا تکان‌دهنده» می‌خواند و می‌گوید برای او بسیار دردناک بوده است.
سارا حسین برای «ایران‌وایر» توضیح می‌دهد که این کمیسیون با پزشکان و متخصصان چشم، پرونده‌های آسیب‌دیده‌های چشمی را مورد بررسی قرار داده است و آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند: «امکان ندارد اتفاقی این‌طور به چشم شلیک کرد و حتما باید چشم را هدف گرفت.»
هم‌چنین می‌گوید نشانه‌گذاری معترضان با استفاده از سلاح کور کردن، یکی از اهداف جمهوری اسلامی در جهت ایجاد رعب و وحشت است.
سارا حسین تاکید می‌کند که حتی در یک موقعیت جنگی هم هدف قرار دادن چشم یک انسان، «تخلف» است. برای او، با کور کردن معترضان در تظاهراتی مسالمت‌آمیز، یکی از تکان‌دهنده‌ترین مسایلی بوده که با آن مواجه شده است.
رییس کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل با یادآوری آن‌که در کشور او، یعنی بنگلادش، اکثریت مسلمان هستند، تصریح می‌کند: «زنان می‌توانند حجاب را انتخاب کنند و این کاملا حق آن‌ها است. حجاب بخشی از فرهنگ و مذهب ما در نقاطی از جهان است که موضوع خارق‌العاده‌ای نیست؛ مثلا در فرانسه هم که زنان به دلیل استفاده از حجاب از حقوق منع می‌شوند، نقض حقوق بشر است. اما آن‌چه در ایران دیدیم، فراتر از یک عمل مذهبی-فرهنگی است.»
او هم‌چنین تاکید می‌کند که شرایط قانون‌گذاری بر سر حجاب اجباری و محروم کردن زنان از حقوق ابتدایی خود در ایران به خاطر حجاب، تکان‌دهنده است: «ما معمولا می‌گوییم حجاب است دیگر، همه ما حجاب داریم، مشکلش چیست؟ چرا ایرانی‌ها نمی‌توانند با آن کنار بیایند، چون حجاب آن‌ها آن‌طور که ما در همه‌جای دنیا می‌شناسیم، نیست. یک مساله غیرمعمول است و روشی که اجرا می‌شود، کاملا غیراخلاقی و کاملا ناقض هرچیزی است که به عنوان حقوق بشر به رسمیت شناخته شده است.»
چه باید کرد؟
کمیسیون حقیقت‌یاب با تکیه بر اصول حقوق بین‌الملل توانسته است ثابت کند که جمهوری اسلامی در سرکوب جنبش زن، زندگی، آزادی مرتکب جنایت علیه بشریت شده است. ماموریت این کمیسیون نیز تمدید شد و این به معنای ادامه مستندسازی جنایت و به رسمیت شناخته شدن رنج مردمان ایران زیر سلطه حکومتی است که حالا می‌توان بنا به سند این کمیسیون، آن را «جنایتکار» خواند. حالا چه می‌توان کرد؟
یکی از مسایلی که کارشناسان کمیسیون حقیقت‌یاب با «ایران‌وایر» مطرح کردند، تمایل آن‌ها برای کشف و ضبط مستندات بیشتر از آسیب‌دیدگان و خانواده‌های آن‌ها است و گوشه‌های پنهان حقیقت که هم‌چنان می‌توانند به داشتن تصویری کامل‌تر از واقعیت کمک کنند. در عین‌حال تمامی شاهدان می‌توانند در روز دادگاهی شدن عاملان و آمران این جنایت، به عنوان شاکی در دادگاهی رسمی و بین‌المللی حضور یابند.
سارا حسین در همین‌باره می‌گوید: «هیچ کشوری نباید بتواند در صحنه جهانی بایستد و عدالت بین‌المللی را مطالبه کند بدون آن‌که حاضر باشد عدالت را برای مردم خود تامین کند. بنابراین من واقعا امیدوارم آن‌چه که ما از طریق این فرآیند مستندسازی کردیم، توسط جامعه بین‌المللی جدی گرفته شود و امیدوارم آن‌ها به خواسته‌های قربانیانی که ما تلاش کردیم صدای‌شان را به جهانیان برسانیم، پاسخ دهند.»
شهین سردارعلی توضیح می‌دهد: «در مرحله اول می‌خواهیم که دنیا و دولت ایران بدانند که ما یک سال کامل وقت‌مان را برای نشان دادن حقیقت گذاشتیم و تمام تلاش‌مان را کردیم که بی‌طرف و مستقل باشیم. دلیل آن این بود که خواهان حقیقت و عدالت برای قربانیان بودیم. ما می‌خواهیم همه خیلی دقیق گزارش ما را بخوانند، برای این‌که به مرحله نهایی پذیرش مسوولیت برسیم. چون افرادی که صدمه دیدند و خانواده‌هایی که عزیزان‌شان را از دست دادند، هنوز زنده و در تلاش برای بازسازی زندگی خود هستند. مرحله بعدی برای ما این است که قربانیان این آسیب به نتیجه و ثمره‌ای برسند و به خاطر این که صدای‌شان شنیده شد، کمی آرامش یابند.»
ویویانا کریستیچویچ نیز می‌گوید: «ما می‌خواهیم یافته‌های این ماموریت، حقیقت‌یابی، اطلاعات و تحلیل کافی برای شورای حقوق بشر داشته باشد که شورا بتواند طوری عمل کند تا قربانیان بتوانند از حقوق خود محافظت کنند. هم‌چنین می‌خواهیم قربانیان بدانند که حقوقی دارند. حق این را دارند که حقیقت را بدانند؛ حق برابری دارند؛ حق عدالت و پاسخگویی و جبران خسارت دارند و باید از این حقوق خود محافظت کرد.»
او هم‌چنین با یادآوری مسوولیت‌های جمهوری اسلامی می‌گوید: «امیدواریم دولت ایران اقداماتی را برای رسیدگی به تعهدات بشردوستانه خود و حقوق بشر بین‌المللی و معاهداتی که تحت قوانین عرفی بین‌المللی تصویب کرده است، انجام دهد. و اگر نکند، جامعه بین‌المللی اقداماتی را برای اطمینان از این که پاسخ مناسبی به جنایت علیه بشریت داده شود، انجام می‌دهد.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر