داعش از کدام شبکه اجتماعی بیشتر استفاده می کند؟

دسترسی آسان همگان به شبکه های اجتماعی مجازی و نبود نیاز به گرفتن مجوز از جایی، عمدهترین دلیل بهکارگیری این شبکه ها توسط گروه دولت اسلامی عراق و شام(داعش) است. عضویت افراد زیادی از ملیت ها و نژادهای مختلف در شبکه های اجتماعی به داعش این امکان را می دهد که از این طریق به جذب یا ترغیب آن ها اقدام کند. امکان انتقال سریع اخبار و اطلاعات و انتشار ویدیو و تصاویر در شبکه های اجتماعی و کم هزینه یا بدون هزینه بودن آن ها، عوامل دیگری محسوب می شوند که استفاده از شبکه اجتماعی مجازی را برای این گروه موجه می کنند.

داعش جهت پخش اخبار، گزارش ها و ویدیوهای خود در شبکه های اجتماعی و سایت های اینترنتی کاملا آزاد است و بدون هیچ سانسوری آن ها را منتشر می کند. در بیش تر موارد، مدتی طول می کشد تا تولیدات تبلیغاتی داعش در دنیای مجازی حذف شوند. بعد از حذف شدن‏شان هم همین آثار با عناوین دیگر و در فضاهای دیگر منتشر می شوند. این کار آن قدر تکرار می شود که داعش خود برای انتشار دیگر بارِ آن ها احساس نیاز نمی کند.

این گروه در مرحله اول، شبکه های اجتماعی را برای انجام امور تبلیغاتی به کار می برد ولی به طور ماهرانه ای از این شبکه ها به عنوان ابزاری جهت ارتباط گیری اعضای آنلاین خود با دیگران هم استفاده می کند. داعشی های آنلاین از طریق صدها اکانت در شبکه های اجتماعی، پیام های دیگران را جواب داده یا خود اقدام به ارتباط گیری جهت جذب افراد می کنند. تعداد این آن ها در مواردی به اندازهای بالا بوده که موجب حیرت دستگاه های اطلاعاتی و مراکز مختلف تحقیقاتی شده است. توییتر، فیس‏بوک، یوتیوب، اینستاگرام و تلگرام عمده ترین شبکه های مجازی هستند که گروه سلفی جهادی داعش از آن ها استفاده می کند. در شرایط کنونی، این گروه در مقایسه با شبکه های دیگر، بیش تر تلگرام را مورد استفاده قرار می دهد.

پس از اعلام خلافت اسلامی توسط داعش، مرکز تحقیقاتی «بروکینگز»(BROOKINGS) در مدت چهار ماهِ آخرِ سال ٢٠١٤ فعالیت اعضای این گروه در شبکه های مجازی را زیر نظر گرفت. در گزارش مربوط به این تحقیق، آمارهای عجیبی به ثبت رسیده که نشان‎گر اهمیت بیش از حد داعش به شبکه های اجتماعی است. بنابراین تحقیق، در طی این مدت، گروه بغدادی از طریق ٤٦هزار حساب توییتری اقدام به تبلیغ و نشر تولیدات رسانه ای خود کرده است. از این تعداد به طور متوسط، روزانه ٥٠٠ تا دو هزار آکانت فعال بوده اند و ٥٤٥ تا دو هزار بار اقدام به پست مطالب، ویدیو و تصاویر کرده اند. یک پنجم این پست ها به زبان انگلیسی و بقیه به زبان عربی بوده اند.

اوایل بهار ٢٠١٦، سایت اینترنتی «روسیا الیوم» در گزارشی خبر از مسدود شدن یک هزار و ٣٠٠ سایت اینترنتی داد که اخبار و مطالبی را به نفع گروه های جهادگرا و به ویژه داعش منتشر کرده بودند. گروهی از متخصصان حوزه تکنولوژی وابسته به دولت روسیه مسوولیت شناسایی و مسدودکردن این سایت ها را بر عهده داشت. این گروه پنج هزار لینک تبلیغی داعش را نیز حذف کرده بود.

هم‏زمان با اعلام خبر مسدود شدن سایت های جهادی توسط روس ها، «هیلاری کلینتون»، کاندیدای ناکام ریاست جمهوری امریکا از کارشناسان حوزه تکنولوژی خواست تا در مقابله با آن چه که او «تروریست‏های دنیای مجازی» خواند، به یاری دولت امریکا بشتابند. کلینتون استفاده از روش‏ها و تکنیک‏های تازه را برای حذف به موقع پست‏های تبلیغاتی داعش در شبکه های اجتماعی لازم دانست و از کشورهای دیگر هم درخواست کرد تا با اقدامات جدی و موثر خود، تروریست ها را ناکام بگذارند.

سخنان وزیر خارجه پیشین امریکا بیش تر واکنش به عملیات تروریستی شهر «اورلاندو» بود که منابع اطلاعاتی امریکا تایید کرده بودند عامل آن از طریق شبکه های اجتماعی با گروه جهادگرای داعش در ارتباط بوده است. بعد از عملیات های تروریستی اواخر سال ٢٠١٥ پاریس نیز معلوم شد که تروریست ها از طریق یک بازی رایانهای باهم در ارتباط بوده و اقدام به رد و بدل کردن پیام کردهاند.

شبکه «القاعده» و گروه های وابسته به آن، «جنبش طالبان»، «سازمان انصارالاسلام» و... همگی دارای ارگان های تبلیغاتی هستند و تولیدات تبلیغی خود را از طریق شبکه های اجتماعی منتشر می کنند. ولی حضور آن ها در دنیای مجازی در سطحی نبوده است که توجه کشورها، دستگاه‏های اطلاعاتی، نهادهای ضد ترور و مراکز تحقیقاتی را به خود جلب و دغدغه هایی مقطعی ایجاد کند. به تعریفی دیگر، فعالیت این گروه ها در دنیای مجازی هیچ وقت به حدی نبوده است که دولت ها آن را خطری برای امنیت و آسایش خود به حساب بیاورند و مقابله با آن را لازم بدانند.

اما تا آن جا که به حضور داعش در شبکه های اجتماعی برمی گردد، این گروه در سطحی وسیع از این شبکه ها استفاده کرده و برخلاف دیگر گروه های سلفی جهادی، با بهره گرفتن از افرادی مجرب و متخصص، کلیه امکانات و ظرفیت های موجود در دنیای مجازی را مورد استفاده قرار داده است. هم‏چنین در مقایسه با دیگر گروه های جهادی، داعش شیوه های نوین تبلیغاتی را برای نمایش بهتر جنایت های خود تجربه کرده و به لحاظ آماری هم رکوردهای قابل توجهی را در حوزه تولید و پخش رقم زده است.

کیفیت و تکنیک بالا، تنوع، تصویربرداری حرفه ای، گرافیک مدرن و هنری، مونتاژ حساس و حساب شده تصاویر و ویدیوها و دادن شخصیت سینمایی به جنگ‏جویان و جلادها را می توان خصوصیات برجسته تولیدات تبلیغی داعش به حساب آورد.

هرچند تاریخ ظهور چنین خصوصیاتی در تولیدات تبلیغی داعش به سال ٢٠١٣ برمی گردد ولی تحولات جدی در این رابطه را از نیمه دوم سال ٢٠١٤ شاهد بودهایم. در واقع، بعد از اعلام خلافت اسلامی بود که دستگاه های رسانه ای داعش اقدام به تولید و تهیه ویدیوها و مجلات الکترونیکی حرفهای کردند. برخلاف قبل که بخش رسانه ای این گروه اتفاقات و جنایات را به گونهای آماتور و ابتدایی تهیه، مونتاژ و منتشر می کرد، این بار در کنار استفاده از وسایل و ابزارهای مدرن و پیشرفته و در راستای تامین ملزومات یک «جنگ روانی» تمام عیار، به ایده و سناریو در تهیه ویدیوها اهمیت داده شد تا بیش ترین تاثیر را بر مخاطب، چه در راستای جذب و چه در راستای ترعیب و ترساندن او بگذارند.

اولین بار در فیلم «ولوکره المشرکون» بود که چنین تغییراتی داده شد. این فیلم را می توان اولین ویدیوی داعش دانست که به لحاظ فنی و تکنیکی، طبق استانداردهای روز ساخته شد. در این فیلم که مرکز رسانهای «فرقان» آن را منتشر کرد، ١٣ جنگ‏جوی تکفیری در حالی که هر کدام اسیری به همراه دارند، وارد کادر دوربین های ثابت می شوند. ١٢ تن از جنگ‏جویان لباس نظامی خاکستری و کلاه مشکی پوشیده اند، به لحاظ جسمانی آماده به نظر می رسند و مشخص است که کارگردان آن ها را از میان چند کتیبه نظامی انتخاب کرده است. نفر سیزدهم که نقش اصلی را در ویدیو بازی می کند، پوششی شبیه افغان‏ها دارد و با کلاه مشکی رنگی صورتش را پوشانده است. او در حالی که وسط جنگ‏جویان دیگر ایستاده است، پیامی به زبان عربی، با صدایی محکم و لحنی خشن می خواند که در آن آمده است کشتن اسیر و سربریدن افرادی که آن ها را «کافر» و «مرتد» نام می برد، مشروع و روا است. هنگام خواندن پیام، تصاویر کلوزآب سربرها و قربانیان نشان داده می شود. قربانیان لباس مشکی به تن دارند با موهای اصلاح شده و سر و صورتی مرتب. هیچ آثاری از ترس و وحشت هم در چشمان آن ها پیدا نیست. انگار همگی هیپنوتیزم شده اند.

قبل از این، هر بار تغییری را در ویدیوهای داعش شاهد بوده ایم اما سرانجام، مجموع این تغییرات، فیلم ولوکره المشرکون را به عنوان یکی از تولیدات معروف داعش در آورد.
بعد از آن که امریکا در اوایل ماه اوت ٢٠١٤ تلاش های خود برای تشکیل یک ائتلاف جهانی علیه داعش را آغاز کرد، این گروه فیلمی بلند را به نام «شعله های آتش» انتشار داد که در مقایسه با ویدیوهای قبلی، حساسیت بیش تری در تولید آن به خرج داده بود. در این فیلم که بیش تر تصاویری از جنگ نیروهای داعش در عراق و سوریه را به نمایش می گذاشت، داعش برای اولین بار از تکنولوژی «حرکت کُند» (Slow motion) جهت بالا بردن کیفیت تصاویر استفاده کرده بود. در تولید این فیلم از تجهیزات پیشرفته فیلم سازی استفاده شده و پخش تصاویر با یک نریشن به زبان انگلیسی همراه بود. مخاطبان اصلی این فیلم، شهروندان کشورهایی بودند که احتمال داده می شد در ائتلاف بین المللی ضد داعش شرکت کنند.

از دیگر تولیدات رسانهای داعش می توان به تهیه فیلم و مجله های الکترونیکی با زبان های مختلف اشاره کرد. این گروه تابه حال ده‏ها ویدیو و چندین مجله الکترونیکی را با زبان های انگلیسی، فرانسوی، روسی، اسپانیایی، ترکی، آلمانی، اندونزیایی، عربی، فارسی، کردی، پشتو و... منتشر کرده است. دستگاه های تبلیغی داعش در تهیه فیلم و مجلاتی که مخاطبان آن ها شهروندان کشورهای غربی بوده، حساسیت خاصی به خرج داده اند به طور یکه این آثار با دیگر تولیدات داعش تفاوت چشم گیری داشته اند.

در ماه آگوست سال ٢٠١٤، داعش ویدیویی را در شبکه های اجتماعی پخش کرد که در آن روزنامه نگار امریکایی، «جیمز فولی»، توسط یکی از جلادهای این گروه سر بریده شد. در این ویدیو، داعش برای اولین بار لباسی پرتقالی رنگ را استفاده کرد و این نشانه ای دیگر از جنگ روانی این گروه با غربی ها و پاسخی بود به امریکایی ها که از چند سال پیش لباس هایی به همین رنگ را بر تن زندانیان «گوانتانامو» کرده بودند که همگی از اعضای القاعده و گروه های جهادگرا به شمار می رفتند.

گروه دولت اسلامی عراق و شام در اقدامی دیگر، ویدیویی مختص به ناشنوایان را به نام «از طرف نجات یافته گان به آن هایی که هنوز نجات نیافته اند» منتشر کرد که در آن سعی کرده بود توجه افراد ناشنوا را به خود جلب بکند و این پیام را بدهد که مشکلات جسمی آن ها نمی تواند مانع از پیوستن به «خلافت اسلامی» و پشتیبانی کردن از این گروه شود.

اگر چه هدف اصلی داعش از تولید این همه فیلم، ویدیو و مجله الکترونیکی، ایجاد ترس و وحشت میان مخالفان و قدرتمند نشان دادن خلافت اسلامی خودخوانده اش بوده ولی یکی از اهداف دیگرش، سانسور واقعیات و تحریف اذهان عمومی از طریق انتشار تصاویر دروغین و ساختگی بوده است. این گروه بارها اقدام به پخش تصاویر غیر واقعی از زندگی مردم در مناطق تحت سلطه خود کرده است. در هیچ کدام از ویدیوهای داعش، آثاری از فقر، بی‏کاری و مشکلات زندگی نمایان نیست و کسی از زندگی خود گله ندارد. انگار با آمدن داعش، مشکلات آن ها به گونه ای معجزه وار حل شده اند. انتشار تصاویر دروغین و نشان دادن مناطق تحت کنترل داعش به عنوان «مدینه فاضله»، افراد زیادی از کشورهای مختلف را تشویق به «هجرت» به سرزمین هایی کرد که داعش آن را «دارالاسلام» نامیده بود.