۱۲ بازوی رسانه ای داعش

١) مرکز «فرقا الاعلامی»، مهم‌ترین و درعین حال قدیمی‌ترین دستگاه تبلیغی و رسانه‌ای «داعش» محسوب می‌شود که گروهی متشکل از افراد کارشناس و متخصص در حوزه رسانه، تبلیغات و دنیای مجازی آن را اداره می کند. بعد از اعلام خلافت توسط داعش، افراد زیادی از کشورهای مختلف به عراق و سوریه رفتند تا به قول خودشان، در دفاع از خلافت اسلامی و در راستای گسترش قلمرو آن جهاد کنند. در میان آن ها، افرادی وجود داشتند که دارای تخصص در حوزههای مختلف، از جمله گرافیک، تدوین، تصویربرداری، کامپیوتر وعکاسی بودند که با ملحق شدن به بخش رسانه‌ای دولت اسلامی عراق و شام، تحول بزرگی را در این بخش رقم زدند.
هرچند «فرقان» از ابتدا به تهیه و پخش ویدیوهای تصویری و صوتی اقدام کرده بود ولی آمارها نشان دهنده آن است که حتی در سطح آماتور و ابتدایی هم توان تهیه ویدیوهای زیادی را نداشته و بیش تر پیام‌های صوتی منتشر می کرده است.
با تغییر رویه و تقویت رویکرد این موسسه، سال ٢٠٠٧ آمار تولیدات موسسه فرقان به ٢٨ ویدیو رسید؛ ٢١ فایل تصویری و هفت فایل صوتی که محتوای فایل های صوتی، پیام هایی بودند از «ابوعمر بغدادی»، امیر وقت دولت اسلامی عراق.

روند تولیدات این موسسه فرقان در طول سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ دچار رکود نسبی شد ولی سال ٢٠١٣ بار دیگر میزان تولیدات آن اوج گرفت. این افزایش با بیش تر شدن فعالیت های دولت اسلامی در سوریه و اضافه شدن پسوند «شام» به نام این گروه جهادگرا مرتبط بود.

در سال ٢٠١٤، علاوه بر تغییر آماری، تغییرات عمدهای در کیفیت تولیدات این سال موسسه فرقان به چشم می خورد که با پیروزی ها و پیش‏روی‏‌های داعش در عراق و شام ارتباط داشت. در این سال به جزتغییرات هنری و تکنیکی، به محتوا و پیام‌هایی که منتشر می شدند، اهمیت بیش تری داده شد.
یکی از ویدیوها، حضور «ابوبکر بغدادی» درمسجد بزرگ  شهر موصل را به تصویر می کشید که پس از چند سال زندگی پنهانی و در هیبت «خلیفه مسلمانان» ظاهر شد. این ویدیو که «خطبه و صلاه الجمعه فی الجامع الکبیر بمدینه الموصل» نام نهاده شده بود، در پنجم جولای ٢٠١٤ روی سایت‌های داعش در دنیای مجازی قرار گرفت. «یک پیام به امریکا»(A MESSAGE TO AMERICA» عنوانی بود که مسوولان موسسه فرقان برای یک سری ویدیو در نظر گرفته بودند که در آن ها تعدادی شهروند امریکایی به صورت فجیعی کشته شدند.

اولین ویدیو از این سری، در تاریخ ١٩ اوت ٢٠١٤ منتشر شد. در این ویدیو، «جمیز فولیِ» روزنامهنگار پیامی را خطاب به مسوولان امریکائی ارایه داد، سپس توسط یکی از جلاده‌ای داعش، سر او از بدنش جدا شد. داعش برای اولین بار در این ویدیو، لباس پرتقالی را بر تن قربانی خود کرد.

۲) موسسه «اعتصام» فعالیت خود را اول فوریه سال ٢٠١٣ با انتشار ویدیوی تصویری «دک الحصون» آغاز و تا ٣٠ دسامبر همان سال، ٥٣ فیلم و ویدیو را تولید و پخش کرد. در سال ٢٠١٤ هم ٣٥ ویدیو را در دنیای مجازی انتشار داد اما سرانجام پس از انتشار سه ویدیو در سال ٢٠١٥، فعالیت این موسسه متوقف شد. اعتصام آخرین ویدیوی خود را به نام «صد الصفویین فی ولایه الصلاحدین» در تاریخ پنجم آوریل ٢٠١٥ منتشر کرد.

۳) موسسه «الاجناد» در سال ٢٠١٤ وارد بخش رسانه‌ای و تبلیغی دولت اسلامی عراق و شام، موسوم به داعش شد. این موسسه از ماه ژانویه ٢٠١٤ تا اکتبر ٢٠١٦، ١٥١ فایل صوتی را تهیه و پخش کرده است؛ ٣٧ فایل در سال ٢٠١٤، ٨٣ فایل در سال ٢٠١٥ و ٣١ فایل در سال ٢٠١٦. آثار منتشر شده توسط این موسسه، همگی صوتی و بیش تر هم سرود و نشید جهادی هستند.
سرشت تندروانه داعش اجازه ورود موزیک به هیچ کدام از این سرودها و نشیدها را نداده است. محتویات سرودها و نشیدهای منتشر شده توسط موسسه الاجناد به گونهای هستند که تاثیر آن ها بر روی افراد جهادگرا کم تر از تاثیراتی نیست که ویدیوهای هالیوودی داعش روی آن ها می گذارند. از اکتبر ٢٠١٦ به بعد، دستگاه الاجناد در سطحی محدود اقدام به نشر آثار صوتی کرده است. این موسسه آخرین اثرخود را به نام «قد تسامی»، در ١٥ اگوست ٢٠١٧ وارد فضای مجازی کرد.

٤) مرکز رسانه‌ای «الحیاط»«ALHAYAT» در سال ٢٠١٤ فعالیت خود را شروع و در تاریخ ٣١ می همان سال اولین ویدیو از مجموعه «Mujatweets Episode»" را منتشر کرد. تولیدات این مرکز از لحاظ تکنیک، گرافیک، تصویربرداری، مونتاژ و کیفیت، حرفهای ترین و پیشرفته ترین آثار رسانه‌ای داعش محسوب می شوند. بخشی از ویدیوها که با چند زبان زنده جهانی کار شدهاند، حاوی نظرات «مهاجرین»، به ویژه غربی های عضو داعش راجع به زندگی در مناطق تحت سلطه این گروه هستند. در این ویدیوها سعی شده است تصویری دروغین و انتزاعی از «دارالاسلام» داعش ارایه شود تا از این طریق، بهتر بتوانند مخاطب را فریب داده و او را تشویق به «هجرت» و پیوستن به این گروه کنند. در همین راستا، مرکز رسانه‌ای الحیاط  ٣٣ ویدیو را در سال ٢٠١٤، ٤٣ ویدیو را در سال ٢٠١٥ و ٦٨ فیلم و ویدیو را هم تا پایان ماه نوامبر سال ٢٠١٦ تهیه و پخش کرده است. بدین ترتیب، الحیاط را می توان تولید کننده اصلی فیلم و ویدیو در خلافت خودخوانده داعش دانست.
الحیاط به لحاظ تولید ویدیوهای صوتی و تصویری در مقایسه با دیگر مراکز و دستگاه های تبلیغی و رسانه‌ا‌ی داعش، در رتبه اول قرار دارد و تنوع در فرم و محتوا خصلت همیشگی تولیداتش بوده است. این دستگاه به جز فیلم، ویدیو و فایل های صوتی، چندین مجله الکترونیکی را نیز با گرافیک بالا و ظاهری کاملا مدرن منتشر کرده است. یکی از این مجلات، «دابق»(DABIQ) نام دارد که داعش در اجرای آن، به ویژه طراحی روی جلد، مجلات معروف جهانی هم‏چون «تایم»(TIME) را الگو قرار داده است. اولین شماره این مجله انگلیسی زبان، اواسط تابستان ٢٠١٤ و آخرین شماره آن نیز سال ٢٠١٦ منتشر شد. یک تیم کارآزموده مسوولیت تهیه دابق را به عهده داشت و طی سه سال، ١٥ شماره آن منتشر شد. تعداد صفحات این مجله میان ٤١ و ٦٣ صفحه در نوسان بوده است.
بعد از متوقف شدن پخش دابق توسط خود داعش که هنوز هم دلیل آن روشن نیست، دستگاه الحیاط اقدام به نشر مجله الکترونیکی دیگری به نام «رومیه»(RYMIYAH) کرد که به لحاظ فرم، گرافیک و تعداد صفحات، تا حدود زیادی شبیه دابق است. شاید تنها تفاوت ظاهری این دو در طراحی جلد و لوگو باشد که از این لحاظ، بخش دیزاین و گرافیک الحیاط حساسیتی خاص در طراحی دابق به خرج داده بود.
اما تفاوت اصلی دابق و رومیه در این است که دابق فقط به زبان انگلیسی منتشر می شد در حالی که رومیه به جز انگلیسی، با زبان های فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، روسی، ترکی، اندونزیایی، پشتو، کردی، فارسی، عربی و چندین زبان دیگر از طریق شبکههای اجتماعی و سایت های اینترنتی در دسترس مخاطبان قرار می گیرد. تکثر زبانی رومیه، این مجله را از دابق متفاوت می کند و به این طریق، افراد بیش تری توانایی و امکان خواندن آن را خواهند داشت. تا به حال ١٣ شماره مجله رومیه توسط الحیاط از طریق دنیای مجازی در دسترس مخاطبان قرار گرفته است که آخرین شماره آن در اوایل ماه آگوست ٢٠١٧ منتشر شد.
اواخر سال ٢٠١٤ دستگاه الحیاط اولین شماره مجله الکترونیکی «دارالاسلام»(DARALISLAM) را منتشر کرد. این مجله به لحاظ گرافیک و دیزاین، بیش تر به دابق شبیه بود ولی فقط به زبان انگلیسی منتشر می شد. اما در مقایسه با دابق و رومیه، تعداد صفحات دارالاسلام کم تر و میان ١٢تا٢٠ صفحه در نوسان بوده است. تاکنون فقط چهار شماره از این مجله منتشر شده و مدت زیادی است از انتشار شماره جدید آن خبری نیست.

یکی دیگر از تولیدات دستگاه الحیاط، مجله الکترونیکی «قسطنطنیه» (KOSTANTANYYE) بود که زبان آن ترکی و داعش آن را به صورت تمام رنگی، در ٤٠ تا ٥٠ صفحه منتشر می کرد. به لحاظ هنری و دیزاین، مثل مجلههایی که در بالا اشاره شد، مدرن بود و با استانداردهای روز هم‏خوانی داشت. این مجله هم مثل دارالاسلام، فقط چند نوبت منتشر شد و مدت ها است شاهد انتشار شماره جدید آن نیستیم.

5) نمایندگی‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی در ولایات و یا استان‌ها. مرکز رسانه‌ای و تبلیغاتی داعش که پس از اعلام خلافت اسلامی و تغییر چارت این گروه، در شکل «دیوان تبلیغات» به کار خودش ادامه داد، علاوه بر اضافه کردن بخش هایی که در سطور قبل به آن ها اشاره شد، جهت توسعه و فراگیرتر کردن رسانه و تبلیغات و افزایش تولیدات خود، اقدام به تشکیل نمایندگی هایی در هر کدام از ولایات داعش در عراق و شام و جاهای دیگر کرد. از زمان اعلام خلافت تا ماه اکتبر ٢٠١٦ میلادی، نمایندگی های رسانه‌ای داعش در هر ٣٤ ولایت این گروه، در مجموع یک هزار و١٨٠ بار تولید داشتهاند.

٦) «وکاله الاعماق الاخباریه»، مهم‌ترین و معروف‌ترین پایگاه خبررسانی داعش در فضای مجازی است که به صورت دایم فعال بوده و اخبار فعالیت های گروه دولت اسلامی را پخش می کند. به تازگی‌ گزارش های تصویری و ویدیویی هم بخشی از فعالیت اعماق شده است. مدت‌ها است آژانس اعماق به یک منبع مهم و معتبر خبری برای خبرگزاری‌های مختلف بدل شده است. نویسنده جهت اطلاع از میزان خبررسانی آژانس اعماق، از چهارم تا ١٦ نوامبر ٢٠١٦ به مدت ١٢ روز فعالیت‌های این آژانس را زیر نظر گرفته که نتیجه این کار، ثبت ٥٠ مورد خبررسانی بوده است.

۷) مکتب «الهمه» بزرگ ترین مرکز چاپ و نشر وابسته به مرکز رسانه داعش به شمار می آید. این مرکز کلیه کتاب ها، نشریه ها، بنرها و پوسترهای تبلیغاتی، بروشور و جزوههای گوناگون را با مشاوره چند دیوان دیگر خلافت بغدادی تهیه و چاپ می کند. کتاب ها و جزوههایی که در مدرسه ها، دانشگاه ها، مساجد، پادگان های نظامی و آموزشی و نهادها و وزارت خانههای داعش مورد استفاده قرار می گیرند، هم‏چنین مجله ها، هفته‌نامه ها و گاه‌نامههای این گروه، همگی توسط مکتب الهمه تهیه، تدوین و منتشر می شوند. بعضی از تولیدات این مکتب به صورت فایل «وورد»(word) یا «پی‎دی‎اف»(PDF) نیز در سایت ها و پایگاه‌های مجازی دولت اسلامی انتشار می یابند.
یکی از کارهای مکتب الهمه، تهیه و تدوین کتاب های درسی در مقاطع مختلف مدرسه و دانشگاه بود به طوری که داعش در سال تحصیلی ٢٠١٥/٢٠١٦ از کتاب های چاپ شده این مکتب استفاده کرد. این گروه در سال تحصیلی ٢٠١٤/٢٠١٥ از کتاب های درسی عربستان سعودی استفاده کرده بود.
دای از کتاب های درسی، مکتب الهمه نزدیک به ١٥٠ کتاب دیگر را در چند حوزه مشخص به چاپ رسانده است که بعضی از آن ها به زبان های دیگر هم ترجمه شدهاند.

٨) هفتهنامه «النباء» تنها نشریه متعلق به داعش است که تا به حال به صورت منظم، هفتهای یک بار چاپ شده است. این هفتهنامه به صورت سیاه و سفید و در ١٦ صفحه تهیه می شود و به صورت رایگان در اختیار مردم عادی و افراد وابسته به داعش قرار می گیرد. محتویات آن، بیش تر اخبار، گزارش، مطالب کوتاه مذهبی و جهادی، زندگی‏نامه کشتهشدگان و اینفوگرافیک مربوط به فعالیت‌های گوناگون داعش است. شماره اول النباء اواسط ماه اگوست ٢٠١٥ چاپ شد و هم‏زمان فایل پی‎دی‎اف آن نیز روی سایت های اینترنتی داعش قرار گرفت. تا اواسط ماه اگوست ٢٠١٧، در مجموع ٩٤ شماره از آن، چه به صورت چاپ شده و چه به صورت فایل پی‎دی‎اف انتشار یافته است. هفتهنامه النباء تاکنون تنها به زبان عربی تهیه و پخش شده است.

9) «اصدارات غیر الرسمیه»؛ چنان چه از نام آن پیدا است، یک سایت غیررسمی وابسته به داعش بود که کلیه نشریه ها، فایل های صوتی و ویدیوهای پخش شده توسط ارگان های تبلیغی، رسانه‌ای و انتشاراتی داعش را آرشیو کرده و در دنیای مجازی قرار می‌داد. حتی ویدیوها و فایل های صوتی اوایل شکل گیری تشکیلات «القاعده» در عراق، در آرشیو این سایت موجود بود. اصدارات غیرالرسمیه از اواخر سال ٢٠١٦ برای آخرین بار مسدود و از دسترش خارج شد.

10) رادیو «البیان» که برنامههای خود را به صورت محلی یا از طریق اینترنت پخش می کند، منعکس کننده اخبار و رویدادهای مربوط به داعش است. البیان به صورت محلی، در مناطق تحت کنترل داعش برنامه پخش می کند و هم‏زمان می توان از طریق دسترسی به لینک آن در فضای مجازی، در هر نقطه جهان برنامههای آن را گوش داد. هرچند برنامههای رادیو البیان بیش تر بُعد خبری و گزارش گونه دارند ولی مطالب شرعی همراه با سرود و نشیدهای جهادی نیز در این رادیو پخش می شود. البیان روز ٣٠ ژانویه ٢٠١٦ پخش خود را آغاز کرد و تا به حال بدون وقفه برنامه پخش کرده است.

11) ایستگاه‌های سیار تبلیغاتی؛ گروه دولت اسلامی عراق و شام در مناطق تحت کنترل خود، در مکان های اصلی شهرها، در محلات، شهرک‌ها و روستاها اقدام به دایرکردن ایستگاه‌های متعدد تبلیغاتی کرده است. داعش تیم های سیار تبلیغاتی را نیز راه انداخته است تا مناطق حاشیهای شهری، مراکز اجتماع مردم در شهرها، هم‏چنین روستاهای دورافتاده را پوشش تبلیغاتی بدهند. ایستگاه های ثابت و اکیپ های سیار، پیام های تبلیغاتی را چه به صورت شفاهی، چه به صورت نمایش فیلم و ویدیو یا دادن کتاب، جزوه، نشریات و پوستر، به مردم می رسانند تا از این طریق، آن ها را به وظایف و حدوداتی آشنا کنند که داعش برایشان تعیین کرده است. نشان دادن فیلم سربریدن اسیران و کسانی که داعش آن ها را به اتهام جاسوسی گردن زده است، جزو برنامه روزانه ایستگاه ها و اکیپ های تبلیغاتی این گروه است و به زور مردم را وادار به تماشای این فیلم ها می کنند. برگزاری مسابقات مختلف، به ویژه برای افراد کم سن و سال، یکی دیگر از برنامههای ایستگاه های تبلیغاتی داعش است.

12) «القسم الاصدارات الترجمه»(TRANSLATION DEPARTEMENT) یکی از بخش‌های مهم وابسته به مرکز رسانه‌ای داعش است که ده ها تن از افراد آشنا به فن ترجمه در آن کار می‌کنند. ترجمه آثار ویدیویی، کتاب ها و مجلات داعش در این قسمت انجام می‌شود.