اولین مناظره انتخابات ریاست‌جمهوری؛ دوقطبی‌سازی همتی، مظلوم‌نمایی رئیسی

اولین مناظره انتخابات نامزدهای ریاست‌جمهوری از همان لحظات اول تبدیل به جنگ بین کاندیداها شد. شاید به این دلیل که همه آن‌ها می‌دانستند فرصتی برای کوتاه آمدن نیست. فضای این مناظره‌ها از جهاتی از انتخابات ۱۳۹۲ و ۱۳۹۶ تندتر بود و «همتی» و «رضایی» یکدیگر را به پیگیری قضایی در صورت پیروزی در انتخابات تهدید کردند.

***

در اولین مناظره انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ عبدالناصر همتی موفق شد که فضا را دوقطبی کرده و خود را رقیب اصلی ابراهیم رئیسی و نامزدهای دیگر را پوششی و «علیرضا زاکانی» را سوپر پوششی معرفی کند. با این حال او تنها یک چهره سیاسی از خود بروز داد؛ نه چهره‌ای اقتصادی. با وجود اینکه بارها تاکید کرد تنها نامزد اقتصاددان است. در مقابل رئیسی نیز تا حدودی موفق شد که جایگاه خود را فراتر از دیگر نامزدها جلوه دهد؛ اما بعید است که با این ژست، رایی به خود اضافه کرده باشد.

فضای مناظره انتخابات روز شنبه نه تنها درگیری نامزدها بلکه به نوعی دریده شدن آن‌ها توسط یکدیگر بود. در این میان حتی محسن رضایی که در فضای سیاسی در مواقعی از خود چهره مستقلی بروز داده، با حمله به همتی به عنوان نماینده عملکرد دولت «حسن روحانی» و همچنین عدم اشاره به دیگر دولت‌ها از جمله دولت «محمود احمدی‌نژاد» و یا نهادهای دیگر چون قوه قضاییه، عملا در صف نامزدهای حامی رئیسی و به تعبیری نامزدهای پوششی قرار گرفت.

رفتار شخصی او نیز نسبت به انتخابات گذشته بسیار متفاوت بود و عملا کنترل خود را از دست داد. رضایی در این میان حرکات تقلیدی از جمله بغض کردن انجام داد که در میان مخاطبان تاثیر معکوس داشت.

فضای انتخابات و حضور چهره‌ای چون علیرضا زاکانی نیز در به وجود آمدن فضای درگیری در مناظره بی‌تاثیر نبود. ادبیات زاکانی از جهاتی شبیه به ادبیات محمود احمدی‌نژاد بود و به تعبیری او به ادبیات عامیانه متوسل می‌شد. از جمله چندبار جوک قدیمی درباره ارزش پول ملی ایران را یادآوری کرد و گفت که باید به همتی نوبل شیمی داد؛ چرا ارزش پول ملی ایران را کاهش داده یا به تعبیر آن جوک، پول ایران را تبدیل به گه کرده است.

در این میان همتی و «مهرعلیزاده» تلاش کردند که خود را نماینده اصلاح‌طلبان معرفی کنند. هر چند مهرعلیزاده صریح‌تر به این موضوع اشاره کرد و خود را دولت سوم خاتمی خواند؛ اما همتی در این نقش موفق‌تر بود؛ چرا که نامزدهای اصول‌گرا همه به او حمله کردند و عملا او در مقابل آنان قرار گرفت. این حمله نامزدهای اصول‌گرا به همتی نیز آگاهانه بود و آنان قصد داشتند او را نماینده دولت روحانی و به تعبیری نماینده همه مشکلات اقتصادی و به تعبیر آنان افتضاحات اقتصادی نشان دهند.

همتی نیز از این فرصت استفاده کرد و بارها خود را فردی معرفی کرد که یک تنه در مقابل پنج نامزد دیگر ایستاده است. او در عین حال کمتر به خود رئیسی حمله کرد و بیشتر به کل جریان پرداخت.

در این میان محسن مهرعلیزاده حملات شدیدتری به رئیسی کرد و گفت که او شش کلاس سواد کلاسیک بیشتر ندارد و همچنین «سندورم پُست بی‌قرار» دارد؛ چرا که در سال‌های اخیر در چندین سمت جابه‌جا شده است. شاید این ادبیات و حملات از سوی مهرعلیزاده قابل انتظار نبود. مهرعلیزاده اما می‌دانست که تنها شانس او حمله به رئیسی است. در این میان حتی کاربران شبکه‌های اجتماعی به یادداشت‌های او توجه کردند که موضوع اعدام مخالفان و نقش رئیسی در آن اشاره شده بود.

استراتژی ابراهیم رئیسی در این مناظره اما حفظ آرامش و مظلوم‌نمایی و نمایش سید مظلوم بود. او به هیچ‌یک از اتهامات مطرح شده توسط همتی و مهرعلیزاده به صورت مستقیم پاسخ نداد و تلاش کرد حملات روحانی و «جهانگیری» در مناظره سال ۱۳۹۶ را یادآوری کند که به شکل مشابه به او حمله کردند. این استراتژی در میان هواداران رئیسی به او کمک خواهد کرد؛ اما رایی به او اضافه نخواهد کرد.

«سعید جلیلی» و «امیرحسین قاضی‌زاده» اما در این میان راه دیگری را در پیش گرفتند. جلیلی همان سخنان سابق خود را تکرار کرد؛ اما کمتر به صورت مستقیم به همتی حمله کرد. او همان سخنان خود در مناظره‌های انتخابات سال ۱۳۹۲ درباره سیاست خارجی را تکرار کرد و اینکه دولت روحانی تنها متکی به آمریکا و اروپا است؛ اما او به همه دنیا از جمله همسایگان امید دارد. در مقابل همتی نیز سخنان «علی‌اکبر ولایتی» در مناظره سال ۱۳۹۲ را به شکل دیگری تکرار کرد و گفت که جلیلی در ۲۰ سال گذشته، فقط بیانیه خوانده است.

قاضی‌زاده هاشمی نیز در این میان تلاش کرد که تنها برنامه‌های خود را ارائه کرده و خود را به عنوان جوان‌ترین نامزد که حتی از «مرتضی حیدری» مجری برنامه نیز دو سال کوچکتر است، نماینده نسل جوان معرفی کند.

در هر دوره از مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری برخی از جملات تا مدت‌ها در فضای سیاسی باقی مانده و تکرار شده است؛ از جمله سخنان روحانی علیه «قالیباف» و مطرح کردن موضوع حمله «گازانبری». در این میان سخنان برخی نامزدها در مناظره روز شنبه نیز به شکل کمرنگ‌تری مورد توجه قرار گرفت. از جمله این جمله محسن رضایی که «قطار انقلاب» عملا تبدیل به «اسکوتر» شده است.

در هر دوره انتخابات نیز نامزدها معمولا ادبیات و جملات خاص خود را خلق می‌کنند؛ از جمله عبارت روحانی که «من سرهنگ نیستم، حقوق‌دانم.» در این میان هرچند همتی تلاش کرد که نقشی این‌چنینی داشته باشد؛ اما نتوانست که ادبیات و عبارات خاص خود را به رخ بکشد.

در اولین مناظره انتخابات هر چند که همتی موفق شد خود را رقیب رئیسی معرفی کند؛ اما هنوز موفق نشده خود را فردی قدرتمند معرفی کند که توان ایستادگی در مقابل جریان مقابل را دارد.

در این میان محسن رضایی نیز تلاش کرد که به صورت غیرمستقیم خود را رقیب رئیسی معرفی کند و شاید از این جهت به همتی حمله کرد تا بگوید او هم اقتصاد می‌داند و نه نماینده دولت روحانی است و نه نماینده اصول‌گرایان. با این حال او در مناظره اول نتوانست این مرز میان خود و اصول‌گرایان را روشن کند.

سعید جلیلی نیز در مناظره اول، خود را مستقل از رئیسی معرفی کرد و اگر بنا باشد تا پایان در صحنه بماند، کار رئیسی سخت خواهد شد.

هر چند که مناظره‌های انتخابات ادامه دارد؛ اما عملا همه نامزدها در مناظره اول عملا دست خود را رو کردند و احتمال دارد که این روند در مناظره‌های دیگر نیز ادامه پیدا کند.