توسعه سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری از ابتدای دهه ۱۳۷۰ در ایران آغاز شد. نخستین موج بر توسعه آموزش عالی، موج دوم بر توسعه پژوهش و فناوری و موج سوم بر اقتصاد دانش‌بنیان و مبتنی بر نوآوری، تمرکز داشت و همین موج سوم بود که باعث شد از ابتدای دهه ۱۳۹۰ زمینه‌های ظهور و بروز استارت آپ‌ها هموارتر شود. با این حال، ۹۸ درصد از این شرکتها در ایران ناموفق بوده‌اند.
فصلنامه «مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی» در گزارشی به بررسی ریشه‌های شکست این شرکتها در ایران پرداخته است.
***
بررسی مطالعات داخلی و خارجی در خصوص موفقیت و شکست استارت آپ‌ها حاکی از فقدان دید و رویکردی جامعه شناختی و حکمرانی کارآمد به این پدیده اقتصادی تقریبا نوپا در ایران است.
براساس آمار معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تا پایان شهریورماه ۱۳۹۹ بیش از پنج هزار و ۱۰۰ شرکت، تاییدیه دانش‌بنیانی را دریافت کرده‌اند.
بررسی دقیق این گزارش، نشا‌ن‌دهنده توزیع نامتوازن شرکتها در سطح استان‌هاست، به‌طوری که حدود ۸۰ درصد این شرکتها در استان‌های تهران، البرز، فارس، خراسان رضوی، اصفهان و آذربایجان شرقی مستقر هستند.
از سوی دیگر، بررسی گزارش منتشر شده توسط صندوق نوآوری و شکوفایی نشا‌ن‌دهنده این واقعیت است که اعتبارات و تسهیلات این صندوق نیز به عنوان مهمترین منبع تامین مالی، به‌طور نامتوازن در سطح استان‌ها توزیع شده است. به‌طوری که حدود ۹۰ درصد تسهیلات به شرکت‌های فعال در استان‌های تهران، اصفهان، البرز، خراسان شمالی، خراسان رضوی، مرکزی، یزد و آذربایجان شرقی پرداخت شده است.
استارت‌آپ‌ها (شرکت‌های نوآفرین یا کارآفرین) پدیده تقریبا نوپایی در اقتصاد ایران به‌شمار می‌روند که نتایج داده‌های رسمی بالا نشان می‌دهد تولد آن‌ها نیز با تبعیض‌‌ها و نابرابری‌ها و فهم‌های نادرستی همراه بوده است.
فصلنامه «مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی» هم در شماره زمستان سال ۱۳۹۹ خود گزارشی تحقیقی با عنوان «تحلیل اجتماعی زیست‌بوم استارت‌آپی ایران» منتشر کرده و به بررسی ریشه‌های شکست این شرکتها در ایران پرداخته است.
این گزارش تحقیقی ماحصل گفت‌وگو با گروهی از مدیران و دست‌اندرکاران اقتصاد دانش‌بنیان در ایران است که تلاش کرده مشکلات این حوزه را از نگاهی دیگر مورد بحث و بررسی قرار دهد.
این گزارش همچنین تلاش کرده نشان دهد به چه دلیل ۹۸ درصد شرکت‌های «کارآفرین» در ایران شکست خورده‌اند و به چه دلیل هیچ نهاد دولتی و خصوصی حاضر به حمایت از این شرکتها نیست.
این گزارش تحقیقی اعلام کرده شرکت‌های «کارآفرین» در ایران زمانی که آغاز به کار کردند تحت عنوان «شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر» شناخته می‌شدند و همین مساله نیز در شکست قابل توجه آن‌ها در ایران تاثیر داشته و دارد.
این تحقیق در ادامه به بررسی پنج عامل اصلی پرداخته که به اعتقاد تهیه‌کنندگان آن در شکست یا توفیق شرکت‌های «کارآفرین» نقش مهمی دارند.
۱- محیط حقوقی‌ـدولتی
این تحقیق می‌گوید بررسی‌ها نشان می‌دهد بر جامعه و زیست‌بوم شرکت‌های «کارآفرین» در ایران تفکری «سیاسی و دولتی» حکم‌فرماست که این مساله باعث طولانی شدن فرايند تجاری سازی فعالیت‌ها و تولیدات آن‌ها شده است.
«عدم جذب حمایت‌های دولتی»، «کپی یا ارائه خدمات و محصولات از سوی شرکت‌های رقیب»، «بالا رفتن ریسک سرمایه‌گذاری»، «روزمرگی تصمیمات دولتی» و «تعارض منافع جامعه و دولت» از مهمترین عوامل منفی بر عملکرد این شرکتها در محیط حقوقی و دولتی اعلام شده است.
۲- محیط اقتصادی
نظام اقتصادی حاکم بر جامعه و زیست‌بوم این شرکتها از دیگر شاخص‌‌هایی است که در این تحقیق به بررسی آن‌ها پرداخته شده است.
گزاره‌های منفی موجود در این حوزه در سال‌های اخیر باعث طولانی شدن فرايند تجاری‌سازی فعالیت‌ها و تولیدات شرکت‌های «کارآفرین» و حتی منجر به شکست آن‌ها شده است.
آن‌طور که این گزارش اعلام کرده عواملی همچون «فساد و رانت‌ها در مناقصه‌ها»، «فساد و رانت در جذب حمایت‌های دولتی»، «انحصار» و «کمبود وام» در زمینه ناموفق بودن این شرکتها تاثیر منفی داشته‌اند.
۳- محیط اجتماعی-فرهنگی
این عامل مجموعه‌ای از عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و مدیریتی را شامل می‌شود.
این گزارش می‌گوید در حوزه فردی و شخصی مجموعه عواملی همچون «تجربه‌های ناموفق»، «محرومیت خانواده‌ها» و در حوزه اجتماعی عواملی همچون «کارمند‌پروری»، «نگرش‌های جنسیتی» و «فرهنگ خلاقیت» در توفیق یا ناکامی این شرکتها در ایران نقش دارند.
این گزارش همچنین می‌گوید محیط موجود در زیست‌بوم شرکت‌های «کارآفرین» به دلیل وجود نظام عرضی به جای سلسله مراتبی و عدم آموزش افراد و کمبود مهار‌ت‌های اجتماعی در برخورد با مشکلات و تعارض منافع، به ساز و کاری منفی در این حیطه تبدیل شده است.
«تعریف نامشخص و مبهم از مفاهیم کار»، «شغل»، «نقش»، «دستمزد»، «رابطه کارگر و کارفرما»، «شرابط کار» و... نیز نقش قابل توجهی در میزان توفیق یا ناکامی این شرکتها دارد.
۴- نظام آموزشی، دانشگاه، رشته تحصیلی
این گزارش همچنین اعلام کرده در حال حاضر اکثر برنامه‌نویسان و طراحان شاغل در شرکت‌های کارآفرین در ایران زیر ۲۰ سال دارند و فاقد تحصیلات دانشگاهی هستند و نظام آموزشی در ایران هم نسبتی به زیست‌بوم شرکت‌های «کار‌افرین» ندارد.
این تحقیق می‌گوید فضای عمومی دانشگاه‌های درجه یک فنی و مهندسی در ایران به جای آموزش «خلاقیت، مسئولیت اجتماعی و عرق ملی»، زمینه مهاجرت نخبگان در این حوزه را فراهم می‌کنند.
این تحقیق همچنین از تسلط تفکر سیاست‌های حاکمیتی و نظام آموزشی بر فضای شرکت‌های «کارآفرین» سخن به میان آورده و نوشته این مساله باعث شده استقلال این شرکتها زیر سوال برود.
۵- بستر تکنولوژیک
این تحقیق نشان می‌دهد که این بستر یا محیط نیز برگرفته از نظام اقتصاد سیاسی حاکم بر دولت و جامعه تکنیک‌زده است و به خاطر تحریم‌های بین‌المللی، فن‌آوری‌های زیرساختی در ایران قدیمی و فرسوده است و در عین حال حاکمیت به دنبال فن‌آوری‌های خاصی است و به همین خاطر شرکت‌های «کارآفرین» را به سمت این خواسته‌ها هدایت می‌کند.
این تحقیق همچنین از نظام فیلترینگ به عنوان یکی از مهمترین عوامل بروز مشکل برای این شرکتها نام برده که آزادی عمل آن‌ها را محدود کرده است.
این گزارش همچنین نوشته در «محیط فن‌آورانه» نیز شرکت‌های «کارآفرین» از مسائلی همچون «کمبود نیرو»، «کمبود نر‌م‌افزار» و «گران بودن اینترنت» رنج می‌برند.
این تحقیق هرچند به تفصیل درباره میزان و نقش هر یک از این عوامل در ناکامی شرکت‌های «کارآفرین» در ایران بحث کرده، اما آمار و عدد و رقم و درصدی درباره سهم هر یک از این‌ها ارائه نکرده است.
سال ۱۳۹۷ نیز «مرکز پژوهشی آرا» تحقیقی با عنوان «چالش‌ها و فرصت‌های استارتاپ‌ها در کشور» منتشر کرده و مسائل مربوط به آن‌ها را از زاویه‌ای دیگر مورد بحث و بررسی قرار داده بود.
این مرکز اعلام کرده بود که چالش‌های استارتاپ‌ها در ایران به دو بخش چالش‌های محیطی و چالش‌های داخلی تقسیم می‌شود.
چالش‌های محیطی در واقع عوامل غیرقابل کنترلی هستند که اغلب خارج از محیط استارتاپ‌ها قرار دارند و این شرکتها به تنهایی قادر به رفع آن‌ها نیستند.
به گزارش این مرکز، مهمترین چالش محیطی این شرکتها مربوط به تامین مالی و سرمایه‌گذاری است.
این مرکز نوشته که با تمرکز بر روی نظام سرمایه انسانی از جمله آموزش نیروی انسانی با مهارت، بهبود سامانه‌های زیرساختی، نظام‌های اجتماعی مانند ایجاد شبکه‌های اعتماد، نظام‌های تامین مالی و نظام‌های تنظیم مقررات مانند بازبینی قوانین در حوزه کسب وکار و کارآفرینی می‌توان مشکلات این زمینه را به حداقل رساند.
مطالب مرتبط:
داستان یک استارت‌آپ: اختاپوس سپاه و کارآفرینان ایرانی
راستی‌آزمایی ادعای علی خامنه‌ای؛ تحریم سبب تغییر اقتصاد ایران به اقتصاد دانش‌بنیان شده است؟
مرور رسانه‌ها: گزارش گمراه‌کننده خبرگزاری فارس از رشد علمی ایران
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر