نخستین بار که پرچم و نام ایران در رقابت‌های المپیک به چشم آمد، به سال ۱۹۰۰ میلادی برمی‌گردد؛ یک دوره پس از افتتاح رسمی این مسابقات. اما در آن سال‌ها وقتی هنوز قاجار بر ایران حکومت می‌کرد، کسی برای ایران دعوت‌نامه نفرستاده بود. اول بار و پس از به رسمیت شناخته شدن ورزش ایران در کمیته بینالمللی المپیک، کاروان ورزشی کشور به طور رسمی در این مسابقات شرکت کرد.
شازده فریدون
«فریدون مَلکُم» نخستین ورزشکار ایرانی بود که در رقابت‌های المپیک شرکت کرد. او در کتاب‌ها و اسناد تاریخی کمیته بینالمللی المپیک با نام کامل شاهزاده «فریدون‌خان ملکم» معرفی شده است.
پدرش، «میرزا ملکم خان» بود؛ کسی که «فراموش‌خانه» را در تهران تاسیس کرد.
در مورد فراموش‌خانه می‌گفتند محلی برای هم‌نشینی روشن‌فکران، شاعران، نویسندگان و حتی منتقدان و دگراندیشان سیاسی و اجتماعی بود. اما حکومت جمهوری اسلامی در تمامی نسخ خود، از فراموش‌خانه به عنوان محفل «فراماسونرها» در ایران یاد کرده است.
میرزا ملکم خان، امین «مظفرالدین شاه»، پادشاه قاجار بود. مظفرالدین شاه را با علاقه‌اش به شهر پاریس و کشور فرانسه می‌توان شناخت. رفت و آمد قجرها به فرانسه، واژه «فرنگ» را که برگرفته از «فقانس» یا همان «فرانسه» بود، در ایران جا گذاشت.
مظفرالدین شاه به نمایشگاه بینالمللی پاریس دعوت شده بود که متوجه شد این شهر قرار است میزبان دومین دوره رقابت‌های المپیک باشد. پس بدون آن که ورزش ایران را رسمیت ببخشد، درخواست کرد یک ایرانی در این مسابقات شرکت کند.
برای مظفرالدین شاه، چه کسی مطمئن‌تر از فرزند میرزا ملکم‌خان بود که همان زمان، هم سفیر ایران در بریتانیا بود و هم دوشادوش شاه قاجار در سفر فرانسه قدم می‌زد.
آیا فریدون خان ملکم ورزشکار بود؟
خیر؛ او سال ۱۸۷۵ در لندن متولد شد و در مدرسه نظامی «سن‌سیر» فرانسه آموزش دید و درس خواند. پدرش و پادشاه تصور می‌کردند که چون در مدرسه نظامی فرنگ تحصیل کرده، حتما شمشیرباز قابلی است! رفت، در اولین مسابقه شکست خورد و حذف شد و برای همیشه شمشیربازی را کنار گذاشت.
ایران رسما در المپیک
۴۸ سال طول کشید تا ایران دوباره و این بار به صورت رسمی و قانونی در رقابت‌های المپیک شرکت کند. سال ۱۹۴۸ در رقابت‌های المپیک تابستانی لندن، کاروان ورزشی ایران با ۳۶ ورزشکار در پنج رشته ورزشی به این مسابقات اعزام شد.
نکته قابل توجه این جا است که نخستین مدال ایران در تاریخ المپیک هم در همین مسابقات به دست آمد.
«جعفر سلماسی» شهریور سال ۱۲۹۰ در شهر «کاظمین» عراق متولد شد. اما با آغاز جنگ جهانی دوم، همراه با خانواده‌اش به ایران مهاجرت کرد. از سلماسی به عنوان یکی از موسسان وزنه‌برداری در ایران نام می‌برند.
در رقابت‌های المپیک ۱۹۴۸، سلماسی ابتدا شگفتی‌ساز شد. او با مهار وزنه ۱۰۰ کیلوگرمی، رکورد «آنتونی ترلازو»، وزنه‌بردار مشهور امریکایی را شکست و شانس اول قهرمانی شد. اما دقایقی بعد، وزنه برداران مصری و ترینیداد و توباگویی رکورد او را هم شکستند.
به این ترتیب، جعفر سلماسی به مدال برنز رسید. باقی کاروان ایران اما بدون کسب مدال به کشور بازگشتند.
چهار سال بعد، در رقابت‌های المپیک ۱۹۵۲ که به میزبانی شهر «هلسینکی» فنلاند برگزار می‌شد، کاروان ایران کامیاب‌تر بود.
«محمود نامجو» و «علی میرزایی» در وزنه‌برداری به ترتیب نقره و برنز گرفتند. «ناصر گیوه‌چی» و «غلامرضا تختی» در کشتی مدال نقره و «جهانبخت توفیق»، «محمود ملاقاسمی» و «عبدالله مجتبوی» در رشته کشتی مدال برنز به گردن انداختند.
اولین طلایی؛ سیاست‌مدار، بازیگر و کشتی‌گیر
ایران برای رسیدن به نخستین مدال طلای خود در رقابت‌های المپیک، تا سال ۱۹۵۶ و رقابت‌های «ملبورن» صبر کرد.
«امامعلی حبیبی» اولین طلایی تاریخ ورزش ایران در المپیک بود. پس از او، در همین رقابت‌ها، غلامرضا تختی به مدال طلای مسابقات رسید.
امامعلی حبیبی مرد طلایی ایران بود. یک طلای المپیک، سه طلای مسابقات جهانی و یک طلای رقابت‌های آسیایی از او مردی همیشه پیروز ساخت.
اما زندگی او فقط در کشتی، گرفتن زیر یک خم و خاک کردن حریف خلاصه نشد. حبیبی سال ۱۳۴۲ در انتخابات مجلس شورای ملی شرکت کرد و با بیش از ۳۵ هزار رای، وارد دنیای سیاست شد. از مهم‌ترین اقداماتش می‌توان به لوله‌کشی آب شرب برای شهرش بابل، انتقال مرکزیت مخابرات استان به این شهر و همین‌طور آغاز آسفالت خیابان‌های آن اشاره کرد.
سیاست اما روی خوشی به امامعلی حبیبی نشان نداد. او به دلیل آن‌چه خودش انجام کارهای عمرانی برای بابل می‌دانست، مقروض شد. دوستانش توصیه کرده بودند که برای جبران بدهی‌های مالی، پیشنهاد «ساموئل خاچیکیان» برای بازی در یک فیلم سینمایی را بپذیرد.
او در فیلم «ببر مازندران» که برگرفته از زندگی شخصی خودش بود، نقش‌آفرینی کرد. پس از آن، در فیلم «آدم و حوا» به کارگردانی «امیر شروان»، «رام کردن مرد وحشی» به کارگردانی «کمال دانش» و «جهنم سفید» باز هم به کارگردانی ساموئل خاچیکیان حضور داشت.
از ممنوعیت حضور زنان تا دستور ملوکانه
چهار سال بعد، در المپیک ۱۹۶۰ ایران هیچ مدال طلایی کسب نکرد. همان‌طور که تا پایان این المپیک، هیچ زن ایرانی طعم حضور در این مسابقات را نچشید.
المپیک تابستانی ۱۹۶۴ توکیو، ایران با ۶۳ ورزشکار در ۱۰ رشته ورزشی شرکت کرد. نام چهار زن برای نخستین بار در فهرست مسافران المپیک از سوی ایران قرار گرفت.
«نازلی بیات ماکو» در رشته پرش ارتفاع، «ژولیت گفرکف» در رشته پرتاب دیسک، «جمیله سروری» در رشته ژیمناستیک و «سیمین صفامهر» در دو رشته دو ۱۰۰ متر و پرش طول زیر پرچم کشور ایران وارد رقابت‌های المپیک توکیو ۱۹۶۰ شدند.
ورزشکاران زن ایرانی نتایج امیدوارکننده‌ای نگرفتند. مهم‌ترین دلیلش هم نداشتن تجربه بینالمللی بود و سن کم این ورزشکاران. جمیله سروری با ۱۴ سال سن به رقابت‌ها اعزام شده بود و نازلی بیات ماکو و ژولیت گفرکف هر دو ۱۹ ساله بودند.
پس از ناکامی زنان در المپیک توکیو، سازمان تربیت بدنی از حضور زنان ایرانی در دو دوره آینده این رقابت‌ها ممانعت کرد. این در حالی بود که نتایج کاروان مردان اسفبارتر به نظر می‌رسید. جز دو مدال برنز در رشته وزنه‌برداری، هیچ یک از ورزشکاران مرد ایرانی موفق به کسب مدال نشده بودند.
تاریخ غیرشفاهی ایران می‌گوید حضور دوباره زنان ایرانی در رقابت‌های المپیک، مدیون دستور مستقیم «فرح پهلوی» بود. او پس از دو دوره غیبت زنان ایرانی در این مسابقات، شخصا به سپهبد «علی حجت کاشانی» دستور داد شرایط را برای اعزام زنان ورزشکار ایرانی به رقابت‌های المپیک فراهم کند.
پس در المپیک ۱۹۷۶ مونترال، چهار زن شمشیرباز ایرانی حضور داشتند. «مهوش شفایی» با ۲۰ سال سن نایب قهرمان آسیا بود که موفق به شکست دادن حریفانی از بریتانیا، ایتالیا و امریکا شد اما دستش به مدال نرسید. «گیتی محبان»، «ژیلا الماسی» و «مریم آچاک» دیگر شمشیربازان ایرانی بودند.
اسلام در خطر بود
انقلاب شد و این بار اسلام دست و پای زنان ورزشکار را بست.
زنان ایرانی از سال ۱۳۵۷ تا سال ۱۳۷۰ در هیچ یک از رقابت‌های بینالمللی حق حضور نداشتند. ورزش زنان در نرمش و ورزش برای سلامتی خلاصه شده بود.
مشخص نیست که اگر «فائزه هاشمی رفسنجانی»، دختر «علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی» (رییس جمهوری وقت) پایه‌های برگزاری بازی‌های زنان کشورهای اسلامی را نمی‌گذاشت، زنان ورزشکار ایران باید چند سال دیگر برای ورزش قهرمانی صبر می‌کردند.
از المپیک ۱۹۷۶ دقیقا ۲۰ سال گذشت تا یک زن ایرانی دوباره فرصت حضور در این رقابت‌ها را داشته باشد. «لیدا فریمان» با سهمیه «وایلد‌کارت» یا همان کارت سهمیه آزاد، در رشته تیراندازی با تفنگ بادی شرکت کرد.
جمهوری اسلامی برای تبلیغات خود، پرچم را در روز افتتاحیه به دست لیدا فریمان داد. اما همین پرچم‌دار ایران در المپیک آتلانتا سال‌ها بعد گفت: «پس از این مسابقات، یکی از مدیران بالا رتبه ورزش ایران به من گفت کاری با تو می‌کنیم که دیگر نامی از تو در ورزش ایران نماند.»
سال‌ها بعد مشخص شد جمهوری اسلامی، چه پیش از رقابت‌های المپیک ۱۹۹۶ آتلانتا، چه در جریان دو المپیک ۲۰۰۰ سیدنی و ۲۰۰۴ آتن، اجازه حضور ورزشکاران زن در رشته‌ای به‌جز تیراندازی را نداده است.
نظام معتقد بود حضور زنان ایرانی در سایر رشته‌ها با شرع اسلام در تضاد است.
از المپیک ۲۰۰۸ پکن اما وضعیت کمی متفاوت شد. «نجمه آبتین» در رشته تیروکمان، «هما حسینی» در رشته قایق‌رانی و «سارا خوش‌جمال‌فکری» در رشته تکواندو برای ایران وارد رقابت‌های المپیک شدند.
دختری که رفت، همه آن‌ها که رفتند
تنها مدال‌آور ورزش زنان ایران، «کیمیا علیزاده» است. او در رقابت‌های المپیک ۲۰۱۶ ریو برای کاروان تکواندو ایران مدال برنز کسب کرد.
اما او سه سال بعد به آلمان پناهنده شد و زندگی خود در ایران را زیر سایه فشار و حجاب اجباری دانست.
کیمیا علیزاده حالا در المپیک توکیو باید زیر پرچم سفید کمیته بینالمللی المپیک، یعنی تیم پناه‌جویان المپیک مبارزه کند.
او تنها ورزشکار ایرانی نیست که زیر پرچم کشوری دیگر در رقابت‌های المپیک شرکت کرده است. «سیامک غفاری» کشتی‌گیر ایرانی امریکایی بود که در دو المپیک ۱۹۹۲ بارسلونا و ۱۹۹۶ آتلانتا زیر پرچم امریکا کشتی گرفت. او در رقابت‌های آتلانتا به مدال برنز رسید.
المپیک ۲۰۰۰ سیدنی، «رسول امانی»، کشتی‌گیر فرنگی‌کار ایرانی برای نیوزیلند مبارزه کرد. در همان المپیک و هم‌چنین المپیک ۲۰۰۴ آتن، «بابک امیرطهماسب» در رشته قایق‌رانی کانو زیر پرچم فرانسه مسابقه داد.
در المپیک ۲۰۰۸ پکن هم «سعید آذربایجانی»، کشتی‌گیر آزادکار ایرانی برای کانادا مسابقه داد.
المپیک ۲۰۱۲ لندن تعداد ایرانیان کشورهای دیگر افزایش یافت. «فرزاد تاراش» برای استرالیا در کشتی آزاد، «مارال فیض بخش» در رشته دو برای آلمان و «سامان طهماسبی» در کشتی فرنگی برای آذربایجان مبارزه کردند. هیچ یک اما به مدالی نرسیدند.
در المپیک ۲۰۱۶ ریو، سامان طهماسبی بار دیگر برای آذربایجان کشتی گرفت و باز هم در کسب مدال ناکام ماند. «صباح شریعتی» اما برای آذربایجان به مدال برنز کشتی فرنگی دست یافت.
در همین مسابقات، «راحله آسمانی»، تکواندوکاری که برای بلژیک مسابقه می‌داد، به سرعت حذف شد و «میلاد بیگی» در تکواندو برای آذربایجان مدال برنز گرفت.
در این دوره، پنج ایرانی در تیم پناه‌جویان المپیک حضور خواهند داشت.
مطالب مرتبط:
آن‌چه باید از المپیک بدانیم؛ از رویای دوکوبرتن تا جنگ و خونریزی
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر