افراد ترنس در ایران چگونه مجوز جراحی دریافت می‌کنند؟

شایا گلدوست

افراد ترنسی که در ایران تصمیم به انجام ترنزیشن و جراحی با‌ز‌تایید جنسیت می‌گیرند، می‌بایست پروسه قانونی اخذ مجوز از دادگاه را سپری کنند. پروسه‌ای که معمولا با چالش‌های بسیاری برای فرد همراه بوده و تجربیات افراد ترنس در گذار از این مرحله، با یکدیگر متفاوت است. لازم به ذکر است که همه افراد ترنس مایل به انجام جراحی باز‌تایید جنسیت نیستند و انجام ترنزیشن و جراحی، تاییدی بر ترنس‌بودگی هیچ فردی نیست.

در این گزارش با صرف‌نظر از چالش‌ها و تجربیات متفاوتی که هر فرد می‌تواند در روند اخذ مجوز جراحی از دادگاه داشته باشد، مراحل این پروسه به اختصار توضیح می‌دهیم.

***

مسیر اول:

مراجعه به روانپزشک معتبر و دارای صلاحیت و گذراندن دوران روان‌درمانی و انجام برخی آزمایش‌های لازم برای دریافت تاییدیه مبنی‌بر ترنس بودن از روانپزشک، اولین اقدام فرد ترنس در اخذ مجوز جراحی است. این آزمایش‌ها معمولا برای تشخیص سطح هورمون و کاریوتایپ برای اطمینان از اینکه فرد دچار اختلال هورمونی یا کروموزومی نباشد، انجام می‌شود.

پس از آن، مراجعه به دادگاه و ارائه دادخواست مبنی‌بر انجام ترنزیشن و جراحی تصدیق یا باز‌تایید جنسیت است. معمولا در این مرحله، فرد ترنس از دادگاه به پزشکی قانونی ارجاع داده می‌شود، تا مدارک پزشکی‌‌اش مورد تایید قرار بگیرد.

با دریافت تایید پزشکی قانونی و ارجاع آن به قاضی مربوطه، فرد ترنس می‌تواند حکم قاضی که‌ جوازی برای انجام ترنزیشن و جراحی است را، دریافت کند. با این حکم، فرد ترنس می‌تواند به پزشکان مربوطه برای شروع هورمون‌تراپی و انجام جراحی مراجعه کند.

 

مسیر دوم:

مسیر دوم کمی متفاوت‌تر از مسیر اول است. در این مسیر، فرد متقاضی می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه دادخواست برای جراحی باز‌تایید جنسیت، پروسه اخذ مجوز را آغاز کند. معمولا پس از ارجاع فرد ترنس به پزشکی قانونی، او را برای گذراندن مراحل روان‌درمانی به یک روانپزشک معتبر و یا انستیتو روانپزشکی (معمولا برای افراد ساکن تهران) معرفی می‌کنند.

انجام آزمایش‌های تشخیص سطح هورمون و کاریوتایپ نیز توسط روانپزشک معتبر انجام، و تایید آن از طرف روانپزشک به پزشکی قانونی ارجاع داده می‌شود. قدم بعدی، تایید از طرف پزشکی قانونی و ارجاع به قاضی و دریافت حکم قاضی مبنی‌بر جواز جراحی است.

 

مدارک مورد نیاز

مدارک مورد نیاز برای ثبت و ارائه درخواست، گواهی پزشک معالج، شناسنامه و کارت‌ملی متقاضی و همچنین تنظیم و ارائه کردن درخواست باز‌تایید جنسیت به دادگاه است.

ازنظر قانونی، افراد بالای هجده سال نیاز به رضایتنامه و یا حضور والد، والدین، اعضای خانواده یا قیم قانونی ندارند، اما تجربیات افراد ترنس نشان می‌دهد که بسته به سلیقه قاضی یا مرجع قانونی، در موارد زیادی حضور والد، والدین و یا یکی از اعضای خانواده الزامی بوده است. این موضوع  دیدگاه بیمار‌پندارانه‌‌ای نسبت به افراد ترنس است، دیدگاهی که از‌نظر قانونی، فرد ترنس صلاحیت کافی برای تصمیم‌گیری درباره زندگی خود را ندارد.

به‌دلیل اینکه پروسه قانونی، فضای دادگاه و همچنین در بسیاری از موارد عدم آگاهی مرجع قانونی برای افراد ترنس روندی فرسایشی و ناراحت کننده است، می‌توان برای انجام مراحل اخذ مجوز باز‌تایید جنسیت از دادگاه،به وکیل دادگستری مراجعه نمود. وکلای دادگستری با احاطه حقوقی که بر روند اخذ مجوز دارند، معمولا این اقدام را سریع‌تر انجام خواهد داد.

اقداماتی که توسط وکیل انجام می شود عبارت‌اند از:

تنظیم دادخواست با موضوع باز‌تایید جنسیت و نام کوچک فرد و تقدیم آن به دادگاه ذیصلاح به طرفیت اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه فرد.شرکت در جلسه دادرسی و دفاع از موکل جهت اثبات ادعای مطروحه.اجرای حکم دادگاه و مراجعه به اداره ثبت احوال جهت اعمال تصدیق جنسیت و نام کوچک در شناسنامه.تحویل مدارک جدید هویتی به موکل و اتمام پروسه.

دادگاه ذیصلاح در خصوص صدور مجوز باز‌تایید جنسیت، دادگاه‌های عمومی حقوقی در تهران و شهرستان‌ها است. جهت اخذ مجوز می توان از دادگاه محل سکونت در هر مکانی که فرد زندگی می‌کند و یا در حال حاضر در آنجاست، اقدام نمود؛ اما دادخواست باید به طرفیت اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه تنظیم گردد.

مجوز جراحی افراد ترنس در مواردی براساس ماده ۹۳۹ قانون مدنی ایران، صادر می‌شود. قانونی که بیشتر مربوط به افراد اینترسکس یا میان‌جنسیتی است. طبق قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، برای درخواست اخذ مجوز جراحی باز‌تایید جنسیت، فرد می‌بایست به دادگاه خانواده مراجعه کند.

اما آنچه برای صدور مجوز جراحی بیشتر بر آن تاکید می‌شود، فتوای «روح‌الله خمینی» در این رابطه است. روح‌الله خمینی در فصلی در پایان جلد دوم از کتاب «تحریرالوسیله»، به‌طور مفصل به توضیح درباره جزییات حقوقی و فقهی افرادی که به‌اصطلاح او «تغییر‌جنسیت» می‌دهند، پرداخته است. اما عده‌ای معتقد هستند که این فصل و موارد ذکر شده در آن اشاره به افراد اینترسکس، یا بینا‌جنسی داشته که در ادبیات فقه اسلامی از آن‌ها با عنوان «خنثی» یاد می‌شود. اما با این حال در احکام قضایی مربوط به افراد ترنس نیز، به این فتوا استناد می‌شود. 

 

روند تعویض شناسنامه

تعویض شناسنامه با مراجعه به دفتر خدمات قضایی و تنظیم دادخواست با موضوع باز‌تایید جنسیت و نام کوچک، و تقدیم آن به دادگاه ذیصلاح به طرفیت اداره ثبت احوال انجام می‌شود. در مواردی دادگاه قبل از صدور حکم قطعی، برای تغییر نام، فرد را به پزشکی قانونی برای معاینه می‌فرستد تا تایید شود وی جراحی مورد تظر یا بخشی از آن را انجام داده است.

پس از تایید، فرد می‌تواند با حکم مرجع قضایی به اداره ثبت احوال مراجعه کرده و جهت اعمال تصدیق جنسیت و نام کوچک در شناسنامه اقدام نماید. زمان تحویل مدارک جدید هویتی در شهر‌ها و شهرستان‌های مختلف ممکن است کمی متفاوت باشد.

 

روند تعویض کارت ملی

برای تعویض کارت ملی لازم است فرد با در دست داشتن مجوز و شناسنامه جدید به ثبت احوال مراجعه کند. بعد از مشخص شدن تاریخ برای انجام کارهای تعویض کارت ملی، فرد می‌تواند به دفتر پیشخوان دولت مراجعه کرده و برای کارت ملی جدید خود ثبت‌نام کند.

در هر دو پروسه، تعویض شناسنامه و کارت ملی، شماره شناسنامه و شماره کارت ملی تغییر پیدا نمی‌کند. تنها موارد تغییر، نام و جنسیت فرد در مدارک قانونی خواهد بود. 

 

مطلب مرتبط:

لغت‌نامه مختصر اصطلاحات حوزه جنس و جنسیت