هنر ابزاری برای رساندن صدای جامعه رنگین‌کمانی ایران؛ درباره نمایشگاه میلانو پراید

شایا گلدوست

از تاریخ ۱۶ تا ۱۸ ماه جون ۲۰۲۳ نمایشگاه هنری کوئیر علیه حکومت‌های ترنس‌هراس و هم‌جنس‌گرا‌هراس به مناسبت ماه «پراید» در میلان ایتالیا برگزار شد. هدف این نمایشگاه، بازنمایی هنر هنرمندانی است که هنرشان با تجربه زندگی در کشورهایی با حکومت‌های کوئیر‌‌هراس شکل گرفته است. تعدادی از هنرمندان رنگین‌کمانی ایرانی نیز در این نمایشگاه آثار خود را به نمایش گذاشتند. 

این نمایشگاه پروژه‌ای از سوی «نیکولا برتوگلیو»، هنرمند و عکاس رنگین‌کمانی، با دعوت از آرتیست‌های کوئیر از کشورهایی بود که در آن‌ها حکومت‌ها با جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌کی‌‌پلاس در ستیز هستند؛ کشورهایی نظیر اوگاندا، روسیه، ایران و ایتالیا.

«میلانو پراید» (Milano Pride) برگزار‌کننده و پشتیبان این نمایشگاه بود. میلانو پراید یک برنامه یک ماهه است که توسط جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌کیو‌پلاس و حامیان آن‌ در میلان ایتالیا برگزار می‌شود.

از هنرمندان رنگین‌کمانی ایرانی حاضر در این نمایشگاه چند روزه می‌توان به «نیما نیا»، «النا بهار»، «ابی معصومی» و «متین» اشاره کرد. 

النا بهار، زن ترنس و دیزاینر در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» از هدف خود برای شرکت در این نمایشگاه و اثر ارایه داده شده‌اش می‌گوید: «من از طریق یکی از دوستان اکتیویستم به این نمایشگاه دعوت شدم. به این دلیل که پیش از این در حوزه پژوهش و طراحی فعالیت داشتم و نمایشگاهی قبل از این در مدرسه دیزاین دانشگاه پلی‌تکنیک میلان برگزار کرده بودیم. از من دعوت شد در صورت تمایل، اثر هنری‌ خود را به این نمایشگاه بیاورم و گفت‌وگویی هم در روز برگزاری نمایشگاه داشته باشم. کار من یک فرش بود که ابتدا در مدرسه دیزاین دانشگاه پلی‌تکنیک میلان به نمایش درآمد. این فرش ایرانی حاوی اسامی ۵۰۰ نفر از قربانیان خیزش اخیر در ایران است. برخی از این اسامی را ناشناس یا Unknown نوشته‌ام، چون می‌دانم این نام‌ها همه آن کسانی نیستند که جان خود را از دست داده‌ و کشته شده‌اند. در نمایشگاه نیز توضیح دادم که به احتمال زیاد بسیاری از این اسامی از جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌کیو‌پلاس هستند که خانواده‌ها به دلیل امنیت و هم‌چنین معضل فرهنگی رایج، هرگز هویت آن‌ها را آشکار نکردند و این برای ما بسیار ناراحت کننده است، چرا که گویا این افراد هرگز وجود نداشته‌اند.»

النا در ادامه صحبت‌هایش با اشاره به این که این کار هنری به صورت اینتراکتیو اجرا شد، می‌گویدک: «افراد حاضر در محل را نیز به همکاری دعوت کردیم. به این صورت که ریسه‌های فرش را کسانی که حس هم‌دلی و نزدیکی با انقلاب مردم ایران داشتند، بافتند تا بتوانند پیام‌های خود را، احساسی که دارند و حمایت‌شان را به مردم ایران انتقال بدهند. به همین دلیل بسیاری از افراد توانستند در این پرفورمنس شرکت کنند.»

النا بهار دلیل انتخاب فرش برای اثر هنری خود را ایده‌ای از قالیچه پرنده می‌داند، چون در نظر دارد به‌وسیله این فرش طی زمان بیشتری پیام‌های بیشتری را در برنامه‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی که در اروپا برگزار می‌شود، جمع‌آوری کند. هم‌چنین ایده نوشتن اسامی نیز به این دلیل است که افراد بتوانند با هر یک از آن نام‌ها و داستان زندگی‌شان به شکلی عمیق ارتباط برقرار کنند. از نظر او، این اسامی تنها هشتگ و نام و نام خانوادگی نیستند بلکه حاوی رویا‌ها، زندگی، آرمان‌ها و آرزو‌های انسان‌های زیادی بوده‌اند. 

از دیگر شرکت‌کننده‌گان ایرانی در این نمایشگاه، نیما نیا، هنرمند و کنش‌گر کوئیر است. او‌ در مجموعه آثاری که در این نمایشگاه ارایه داد، به تشابه مفهوم پاندمی و قرنطینه با مساله کوئیر‌فوبیای اجتماعی پرداخت و با هنر خود وجه تشابه این شرایط از انزوا با انزوای جامعه رنگین‌کمانی از اجتماع را به نمایش گذاشت.

او در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید: «آثار ارایه شده در این نمایشگاه به دو بخش فیزیکی و دیجیتال تقسیم شده بود و کارهای من در بخش دیجیتال آرت بود؛ مجموعه‌ای به نام How to self isolate یا چه‌گونه خود را منزوی کنید.»

او معتقد است که هنر و به ویژه هنر کوئیر همیشه متاثر از شرایط اجتماعی و تجربه‌های فردی و جمعی افراد از زندگی در یک دوره تاریخی است: «به همین خاطر است که بسیاری از تاریخ‌نگاران و پژوهش‌گران در حوزه انسان‌شناسی برای مرور بخشی از تاریخ به سراغ هنر و ادبیات آن دوره می‌روند، چون به عبارتی، هنر روح زمانه دوران‌ها است. در طول تاریخ همیشه هنر با انقلاب‌های اجتماعی پیوندهای ناگسستنی داشته است، تا جایی که برخی از آثار هنری در تاریخ معرف انقلاب‌های زمانه خود هستند و جزو هنر سیاسی و هنر کنش‌گر قرار می‌گیرند.»

افراد رنگین‌کمانی ایرانی که در سال‌های اخیر تعداد بی‌شماری از مهاجران ایرانی را تشکیل داده‌اند، امروز در کشورهای آزاد، با امکاناتی که در دست دارند، صدای انسان‌هایی می‌شوند که احساس مشترک با آن‌ها دارند؛ انسان‌هایی با دردهای مشترک که در کشور مانده‌اند، تبعیض و خشونت را از خانواده، جامعه و قانون تجربه می‌کنند و راهی جز مبارزه هر روزه ندارند. هنر یکی از روش‌هایی است که جامعه رنگین‌کمانی مهاجر ایرانی به عنوان ابزاری برای رساندن صدای این قشر از داخل ایران به گوشه‌گوشه دنیا از آن استفاده می‌کند.