کودکان تلویزیون تماشا کنند یا نکنند؟

از: ماهرخ غلامحسین پور

به مناسبت روز جهانی کودک و تلویزیون

هر روز نزدیک به دو ساعت جلوی تلویزیون خشکش می زند و وقتی من در اوج کلافگی جعبه جادویی را خاموش می کنم کار به قیل و قال و جنجال می کشد. خیال می کنید چه می بیند؟ یک برنامه تکراری همیشگی، تبلیغ فروش اسباب بازی از یک شرکت چینی. یک پدر با حوصله، بیکار و مهربان چینی یا ژاپنی یا هر مدل نژآد زرد دیگری که با لهجه تند آسیایی به انگلیسی صحبت می کند، چپ و راست می رود اسباب بازی فروشی و برای دخترش «مایا» و پسرش «لیلین» اسباب بازی می خرد. با یک دوربین «دی. اس. ال.آر» یا شاید هم یک هندی کم دستی روی سوژه هایش که یک مشت دایناسور جورواجورند فوکوس می کند، فریم ها بی هیچ برنامه ای جلو می روند، دوربین هی روی دست می لرزد، هیچ ضابطه و نورپردازی خاصی در بین نیست. یک مشت دایناسور هی ماغ می کشند و چراغ هایشان روشن و خاموش می شوند ، بیست دقیقه اول که تمام می شود دوباره مرا از آشپزخانه می کشد بیرون تا ریپلی کنم، آنقدر این فیلم های تبلیغاتی را دیده ام و صدایش یک بند، توی آشپزخانه یا حین سبزی پاک کردن و مقاله نوشتن و کرکره ی پرده ها را سابیدن، روی مخم راه رفته که چشم بسته می توانم بفهم پلان بعدی به کجا ختم می شود. اما او با آن قد و قواره کوچکش درست عین روز اول،  با شگفتی خیره شده به صفحه صاف تلویزیون. هر بار تلاش فوق العاده ای می کنم تا توجهش را از آن فیلم مزخرف تکراری به سمت انیمیشن های جذابتری جلب کنم: «نمو را ببین مامانی، دارد دنبال پدرش می گردد، این هم باب اسفنجی است، این یکی پاپاپیک و این یکی گالیور است»... اما هر بار هوار می کشد که «مایا رو بیار من اینا رو نمی خوام....»

اما مشکلات بعدی با زندگی روزمره همیشه در راهند. معلمش از این که مدام در نقش دایناسور فرو رفته و دستهایش را پنجول می کند و به سمت بچه های دیگر نشانه می رود و ماغ می کشد، گله مند است. همسایه طبقه پایینی بارها شکایتمان را کرده و ما ایمیل هشدار گرفته ایم، چون کف پاهایش را مثل دایناسور به کف پوش چوبی آپارتمان می کوبد، مهمانی رفتن و لگوبازی و نقاشی و قصه خوانی و هزار و یک راهکار دیگر هم جواب نداده، تلویزیون، خوب یا بدش، کارش را خوب بلد بوده. کودکم حتی عطای پارک رفتن و بازی با تاب و سرسره را به لقای دیدن تلویزیون حواله می کند و چهارچنگولی چسبیده به جعبه جادویی و ول کن معامله نیست که نیست، آش که شور می شود کار به جنجال می کشد، وقتی راه تشویقی جواب نمی دهد، دکمه جعبه جادویی را می زنم و خاموشش می کنم.

کودکان تلویزیون تماشا کنند یا نکنند؟

در این مورد نظارت متفاوتی مطرح شده که گاهی با همدیگردر تضادند. اما کارشناسان رسانه همگی شان در یک مورد هم عقیده اند، این که تماشای تلویزیون برای کودکان زیر دو سال مضر است و دقت آنان را در حین رشد و در زمان بزرگسالی کاهش می دهد.

انجمن متخصصان اطفال امریکا توصیه می کند که کودکان کمتر از 2 سال تلویزیون تماشا نکنند. جام جم آنلاین به نقل از دکتر «دیمیتری کریس تاکیس» یکی از محققان بخش کودکان سیاتل می نویسد: «دلایل بسیاری برای تلویزیون تماشا نکردن کودکان وجود دارد، که از میان آنها می توان به چاقی ، پرخوری و تاثیر آن بر دقت کودکان در سنین بالاتر اشاره کرد، چرا که مطالعات و تحقیقات انجام گرفته نشان می دهند که در ازای هر یک ساعت که کودکان تلویزیون تماشا می کنند، احتمال این که بعدها دچار کاهش دقت شوند، به 10 درصد می رسد.»

اما در مورد کودکان سنین بالاتر از دو سال نظر واحدی وجود ندارد. با مطالعه مقالات متعددی در این زمینه متوجه شدم که بسیاری از کارشناسان و متخصصان علوم رسانه و علم رفتارشناسی کودک، نقش تلویزیون برای آموزش و جامعه پذیری او را، نقشی غیر قابل انکار دانسته ، اما تماشای آن را مشروط به کنترل اطلاعات داده شده و همچنین کنترل زمان آن می دانند.

آنها تاکید می کنند که  داده های موجود از طریق فرکانس های تلویزیونی باید توسط والدین کنترل شوند،غالبا زمان مشخص و معین دو ساعت در روز برای کودکان بالاتر از چهار سال توصیه می شود. چرا که تماشای تلویزیون در اوقات طولانی تر، می تواند مشکلات گوارشی برای کودکان ایجاد کرده و منجر به چاقی شود، آنها را از زمان بازی عملی و تمرین شکل و شمایل زندگی در دنیای واقعی، به کارگیری توانایی و تحرک فیزیکی، به کارگیری قدرت خلاقه ذهن، ایجاد ارتباط طبیعی حسی و عاطفی با والدین و دنیای پیرامون و آموزش مهارت های شناختی شان بازمی دارد.

«شیرزاد عبداللهی، کارشناس آموزش در مورد این توصیه ها می گوید: «درست است که روانشناسان و مربیان توصیه می کنند که کودکان، فقط ساعات معینی در روز تلویزیون تماشا کنند و برنامه های معینی را ببینند و حتی برخی پیشنهاد می کنند که کودکان فقط روزهای آخر هفته پای تلویزیون بنشینند و البته که اینها توصیه های خوبی است اما به سختی می توان به این توصیه ها عمل کرد.

کودکان از دوسه سالگی مشتریان پروپاقرص برنامه های تلویزیونی هستند. بسیاری از دانش آموزان به تماشای تلویزیون عادت کرده اند و پابه پای بزرگترها همه برنامه ها مخصوصا برنامه های سرگرم کننده ورزشی و سریالها و فیلم ها را می بینند. اصولا در فضای کوچک خانه های امروزی که تلویزیون در تمام مدت روشن است ، حتی اگر بچه ها پای تلویزیون هم نباشند ، نیمی از حواسشان به تلویزیون است.

به گفته او تلویزیون خوبی هایی هم دارد: «مهارت های گفتاری کودکان را افزایش می دهد. بچه های مناطق قومی ایران قبل از ورود به مدرسه از طریق تلویزیون ، زبان فارسی را تقریبا به طور کامل می آموزند. تلویزیون اطلاعات عمومی بچه ها را بالا می برد. تماشای فیلم ها و انییمشن های ویژه کودکان، قدرت تخیل بچه ها را افزایش می دهد و علاقه به حیوانات و طبیعت را در آنها تقویت می کند»

عبداللهی البته در کنار مزایای تلویزیون به ذکر مضرات آن هم می پردازد: «در کنار این مزایا ، تلویزیون معایبی هم دارد، ذهن کودکان را به طور پیش رس ، درگیر مسایل نامرتبطی مانند حاشیه های ورزش ، دعواهای خانوادگی، مسایل عشقی، جنایت و قتل و اعتیاد می کند.دعوا و قتل و ناکامی و اعتیاد در تلویزیون نهایتا به یک نتیجه گیری اخلاقی مثبت ختم می شود، اما کودکان بیشتر، تحت تاثیر صحنه های حسی و عینی برنامه ها قرار می گیرند و اغلب توجهی به نتیجه گیری ها ندارند.»

به باور این کارشناس امور آموزشی : «کنترل به مفهوم سنتی آن از دست رفته است. چهاردیواری خانه دیگر محیط امنی برای کودکان نیست. مهمان های ناخوانده یکی پس از دیگری وارد می شوند. والدین و مربیان ومعلمان در همه جای جهان نگرانند. به دنیای قبل از تلویزیون و کامپیوتر و ماهواره هم نمی توانیم برگردیم. هوشمند سازی مدارس پاسخی است به نیازهای کودکان در دنیایی که انقلاب در تکنولوژی های ارتباطی ، مفهوم آموزش به روش سنتی را با چالش روبرو گرده است.»

او تاکید می کند : «بچه هایی که تلویزیون می بینند حوصله خواندن کتاب و درس به شیوه سنتی را ندارند. تلویزیون و رادیو انقلابی در آموزش ایجاد کرده اند و البته مقاومت در برابر این پدیده ها فایده ای ندارد. کودکان در قالب ویدئو بهتر یاد می گیرند، نقش سنتی معلم به عنوان دانای کل و سخنران، حوصله بچه ها را سر می برد و این روزها بچه ها دوست دارند به جای خوش نویسی با قلم ، مطالب را روی صفحه موبایل تایپ کنند.»

تلویزیون در زندگی همه ما لحظات نوستالژیک و بسیار دلپذیری را تداعی می کند، بهتر است با حضورش در خانه آشتی کنیم، به دوستی اش با کودکانمان به شادی برخورد کنیم، دوستی که فقط در ساعت های معینی می تواند پنجره اش را به روی کودکمان بگشاید و البته مختار نیست که هر آموزش و برنامه ای را برای گروهی غیرمترتبط با گروه هدف آن برنامه بازگو کند.